De compact disc, één van de belangrijkste uitvindingen van Philips

Op 8 maart 1979, in 2024 45 jaar geleden, introduceert Philips de compact disc aan de pers. Met deze uitvinding begint de overgang van analoge naar digitale muziektechnologie. Er zijn meer dan 200 miljard cd’s verkocht, een enorm succes. Sergio Derks is manager van de Philips Heritage Organization. Met hem praten we over de ontwikkeling en het succes van de compact disc.

Muziek zonder tikken of ruis

De introductie van de compact disc betekent een revolutie in de audiowereld. Het zilverkleurig schijfje markeert de overgang van analoge naar digitale muziektechnologie. De cd zorgt ervoor dat muziek kan worden beluisterd zonder tikken of ruis. Het geluid van de cd is tevens van hoge kwaliteit. De cd vormt de basis voor andere digitale optische systemen, zoals cd-rom, cd-i, cd-rw, dvd en Blu-ray. Na de perspresentatie in 1979, komt de cd eerst op de markt in Japan, in november 1982 en 4 maanden later in Europa en de Verenigde Staten. In 1986 worden meer cd-spelers dan platenspelers verkocht en in 1988 overstijgt de verkoop van cd’s die van vinyl. In 2007 wordt bekend gemaakt dat er op dat moment meer dan 200 miljard cd’s over de toonbank zijn gegaan.

Beeldplaat voorloper compact disc

De Video Long Play (VLP), oftewel de beeldplaat uit de jaren 70 van Philips, kan worden gezien als voorloper van de compact disc. Op dat systeem kan beeld en geluid worden afgespeeld door middel van lasertechnologie. Waarom is de beeldplaat geen succes geworden? Derks: “Daar zijn verschillende redenen voor. De belangrijkste is dat de videorecorder in die tijd in opmars was. Veel consumenten gaven er de voorkeur aan om zelf programma’s op te nemen, in plaats van een beeldplaat te kopen zonder opnamemogelijkheid. Daarnaast was zowel de videorecorder als de beeldplaat bijzonder duur in aanschaf. De consument kan zijn geld maar 1 keer uitgeven en koos voor de videorecorder. Maar die VLP was wel van fantastische kwaliteit, vooral bij stilstaande beelden. Veel beter dan de videorecorder. Commercieel was de VLP geen succes. Het mooie is wel, dat daaruit één van de grootste successen van Philips is ontstaan, namelijk de cd.”

Vanuit welke behoefte is de compact disc ontstaan? Derks: “Zover bekend is die ontstaan vanuit het taalonderwijs met cassetterecorders. Daar kwam de vraag vandaan of we een systeem konden verzinnen zodat niet iedere keer het bandje heen en weer hoeft te worden gespoeld om een fragment terug te luisteren. Zo is het idee ontstaan om de techniek van de beeldplaat te gebruiken en er geluid op te zetten. Dan is de optelsom snel gemaakt om er ook muziek op te zetten. Dat bleek een schot in de roos te zijn.”

Formaat cd mogelijk bepaald door de Negende Symfonie van Beethoven

Hoe is het formaat van de cd ontstaan? Derks: “Philips werkte samen met Sony aan de ontwikkeling. Het verhaal gaat, dat een directeur van Sony wilde dat een langdurende versie van de Negende Symfonie van Beethoven op 1 cd zou passen. Deze uitvoering onder leiding van Duitse dirigent Wilhelm Furtwängler uit 1951 vond hij het mooist. Die duurde 74 minuten. Ons 1e formaat had ruimte voor 68 minuten, dus er moest 6 minuten bijkomen. Dan maak je het plaatje groter. Maar daardoor moest het concept worden aangepast. Dat had weer consequenties voor de voorbereiding op de productie. Het verhaal dat de diameter van de cd is gebaseerd op de grootte van een bierviltje, klopt niet.”

Hoe is de diameter van het gat in de compact disc bepaald? Derks: “De grootte van het gat van een lp was te klein. De as waarop de cd draait, loopt taps toe. Als je de cd in de speler stopt, valt hij er vanzelf goed in, een foolproof systeem. Joop Sinjou, hoofd ontwikkeling audioproducten van Philips, legde een dubbeltje op tafel en dat werd het formaat.”

Waarom heeft het prototype van de cd-speler de naam ‘Pinkeltje’ gekregen? Derks: “Pinkeltje was in die tijd een populaire kinderboekenreeks. De 1e cd-speler was klein en ik denk dat die daarom de bijnaam Pinkeltje kreeg. Bij de 1e demonstratie zie je echter niet dat aan de achterkant een enorme regelkast stond, waarin de elektronica was gehuisvest. Dat is later verkleind. Er zijn speciale chips voor ontwikkeld. Na de perspresentatie in 1979 is die miniaturisering razendsnel gegaan. Bij de 1e cd-spelers die Philips op de markt heeft gebracht, de Philips CD100 en de CD200, zat die elektronica in de cd-speler. Het heeft na de introductie nog ongeveer 3 jaar geduurd voordat de cd-speler geschikt was gemaakt voor de markt.”

Herbert von Karajan ambassadeur compact disc

Philips heeft geen marktonderzoek laten doen naar de wenselijkheid van de cd bij de consument. Het concern is ervan overtuigd dat zo’n onderzoek alleen maar negatief kan uitvallen. Een product dat de grammofoon alsmede de grammofoonplaten moet vervangen, ziet de consument waarschijnlijk van tevoren niet zitten. Daarom wil Philips de mensen overtuigen van de nieuwe uitvinding door middel van demonstraties. Het bedrijf heeft er vertrouwen in dat de cd een succes zal worden.

Derks: ”Ik vergelijk de introductie van de cd met de introductie van de 33 toerenplaat en de single als vervanging van de 78 toerenplaat. Dat was een enorme doorbraak en verbetering ten opzichte van die 78 toerenplaat. En de cd was weer een enorme verbetering ten opzichte van die vinylplaten. Die is veel minder gevoelig voor stof en krasjes. Dat was vooral een probleem bij klassieke muziek. Ook hoor je op de plaat bij stille momenten een ruis van de naald in de groef. Als je een liefhebber bent van klassieke muziek, kan dat behoorlijk hinderlijk zijn. Die klassieke muziekliefhebbers waren ook de eersten die de cd aanschaften. Bij demonstraties hoorden ze dat de cd een verbetering was ten opzichte van de grammofoonplaat.

De Oostenrijkse dirigent Herbert von Karajan hield van elektronische snufjes. Hij omarmde de cd en werd ambassadeur van de nieuwe uitvinding. Dat versterkte bij meer liefhebbers van klassieke muziek het idee dat de cd iets voor hen was. Liefhebbers van populaire muziek, hadden dat aanvankelijk minder.”

Samenwerking met Sony

Philips zoekt naar een partner voor de cd in Japan en komt bij Sony uit. Hoe is dat gegaan? Derks: “Bij de compact cassette heeft Philips de rechten vrijgegeven. Iedere fabrikant mocht zonder kosten de uitvinding overnemen. Maar bij de cd was het zaak om een deel van de ontwikkeling, alsmede het op de markt brengen van de uitvinding een partner te vinden die een sterke positie had op de audiomarkt. Sony was daar één van. En bij Sony zagen ze wat in het systeem. Ze waren zelf ook al bezig met digitalisering. Het paste gewoon goed.

De video, en de verschillende systemen die daarvan op de markt zijn gebracht, was een belangrijke reden om op zoek te gaan naar een partner. Bij die videosystemen was er geen wereldstandaard. Je had VHS, Betamax en Video 2000, dat waren 3 systemen. Je kon de videobanden van het ene systeem niet op het andere afspelen. Het Philips Video 2000-systeem en de Betamax van Sony hebben dat pleit toen verloren. Alleen VHS bleef over. Philips heeft daar lering uit getrokken en heeft een grote partner gezocht voor de cd. En dat is Sony geworden. Als je het met vereende krachten doet, heb je een veel sterkere positie. Dan gaat niet iedere fabrikant zijn eigen systeem ontwikkelen.

De verhouding qua input voor deze uitvinding is voor 75 procent gedaan door Philips en 25 procent door Sony. Bij de digitalisering heeft Sony bijvoorbeeld een belangrijke rol gespeeld. En zo zijn ook de opbrengsten verdeeld.”

Kritiek en cd niet direct een succes

Is er ook kritiek op de cd? Derks: “Er zijn 2 punten van kritiek bij consumenten. Sommigen ervaren het cd-geluid als kil. Minder warm dus dan een lp. Dat is natuurlijk erg subjectief. Een ander punt is, dat mensen de cd-hoesjes te klein vinden. Ze missen de mooie, grote hoezen. Die kon je soms openklappen en je kon de teksten lezen van de liedjes. Die hoezen waren vaak heel kunstzinnig. Dat was een belevenis op zich. Een cd-hoes is nu één keer kleiner.”

De cd is niet direct een succes. Waar heeft dat mee te maken? Derks: “De prijzen waren aan het begin behoorlijk hoog. Vele nieuwe cd’s kosten in die tijd 44.95 gulden, een heel bedrag. En een lp kostte ongeveer 20 gulden. En je had platen die in de aanbieding waren, vooral klassiek, die kostten ongeveer een tientje. Dat is een groot verschil met de cd. Ook hadden veel platenmaatschappijen geïnvesteerd in de fabricage van vinylplaten. Die namen eerst een afwachtende houding aan. Ze wilden eerst zien of de cd een commercieel succes werd. Philips had het geluk dat het een eigen platenmaatschappij had, PolyGram. Eén van de grootste spelers in de muziekindustrie, met zowel een uitgebreid klassiek als populair repertoire. Hierdoor was er content om de muziek van deze artiesten op cd uit te brengen.

Daarnaast is de aanschaf van een cd-speler aanvankelijk duur, meer dan 2.000 gulden. En begin jaren 80 ging het economisch niet zo goed. De muziekindustrie zat in die tijd in een dal. Eind jaren 70 werden nog enorme omzetten gehaald, maar daarna stortte het wat in. Eigenlijk kwam de cd als een zegen. Mensen gingen hun hele platencollectie vervangen door cd’s. Dat was ‘booming business’. Nadat ze eerst wat afwachtend waren, braken vervolgens voor platenmaatschappijen gouden tijden aan. En later zakte de prijs van een cd.”

Philips sponsort tour Dire Straits

Bij popliefhebbers duurt het nog een tijd voordat ze cd’s aanschaffen. Zanger en gitarist van de Britse popband Dire Straits, Mark Knopfler, is wel direct zeer enthousiast over de cd. In 1985 sponsort Philips de tour van Dire Straits. Waarom? Derks: “De bedoeling was dat ook liefhebbers van popmuziek overstag gingen en de cd zouden kopen. Die tour van Dire Straits was een promotietour voor de cd. Het zorgde voor een doorbraak. Brothers in Arms is de 1e pop-cd waarvan er meer dan een miljoen exemplaren zijn verkocht. Ook ander platenmaatschappijen zagen toen in dat de cd een succes was.”

Nadat de cd populair is geworden, hebben veel mensen hun platencollectie weggedaan. Is dat ook gebeurd met de cd toen streamingdiensten populair werden? Derks: “Er worden veel cd’s aangeboden in bijvoorbeeld kringloopwinkels. Dat zie je helemaal bij dvd’s. Maar je ziet ook dat er weer een revival komt, net als bij de vinylplaat en het cassettebandje. De cd is nooit helemaal weggeweest. Er zijn zat producenten die nog steeds cd’s op de markt brengen. Mensen willen graag iets concreets in handen hebben. Bij streamingdiensten is het een beetje abstract. De muziek staat bijvoorbeeld op je mobieltje of op de computer. Maar met een cd heb je echt iets in handen. De cd zal waarschijnlijk ooit helemaal verdwijnen, maar dat kan nog vele jaren duren.”

Lees ook: Het grote succes van de compact cassette en de recorder van Philips

“De cirkel is rond”

Hoe belangrijk is de cd in de ontwikkeling van de geluidsdragers? Derks: “Ik denk heel belangrijk. De cd wordt ook wel gezien als één van de belangrijkste uitvindingen van Philips. Evenals één van de grootste successen. Niet alleen voor muziek, maar ook omdat de cd de basis heeft gelegd voor andere systemen, zoals de cd-rom en Blu-ray. De cd wordt tevens gebruikt voor medische toepassingen. Een röntgenfoto van vroeger was een groot negatief. Dat nam veel ruimte in beslag in ziekenhuizen, om al die tienduizenden foto’s op te slaan. De cd met z’n opslagcapaciteiten maakte dat veel efficiënter. Het maakte ook de uitwisseling met andere ziekenhuizen veel makkelijker.

Wat ik zo mooi vind, is dat je eerst de lp hebt waarop alleen muziek staat. Dan krijg je de beeldplaat, die geschikt is voor films. Dan komt de cd die alleen geschikt is voor audio. En een paar jaar later wordt de dvd op de markt gebracht die is afgeleid van de cd. De cirkel is rond, dat vind ik mooi.”

(Foto’s: ANP, Shutterstock)