Het provinciehuis in Den Haag, één van de 12 provinciehoofdsteden in Nederland

Hoe zit het? Hoe zijn onze 12 provincies aan hun hoofdsteden gekomen?

Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: hoe zijn onze 12 provincies aan hun hoofdsteden gekomen?

Waarom is Arnhem de hoofdstad van Gelderland?

We beginnen het rondje langs de 12 provincies in Gelderland, waar Arnhem de hoofdstad is. Dat is het geval sinds de totstandkoming van het Koninkrijk der Nederlanden, tussen 1813 en 1815. Het voormalige hertogdom Gelre wordt dan als provincie toegevoegd aan het Koninkrijk. Eerder zijn er meerdere hoofdsteden geweest, namelijk Arnhem, Nijmegen, Zutphen en zelfs Roermond, dat ook nog tot het grote hertogdom heeft behoord. Maar Koning Willem I wil maar 1 hoofdstad per provincie in zijn nieuwe Koninkrijk. De keuze valt op Arnhem, waar onder meer het gerechtshof is gevestigd. In deze uitzending van Omroep Gelderland vertelt bijzonder hoogleraar Gelderse geschiedenis Dolly Verhoeven (Radboud Universiteit Nijmegen) meer over het ontstaan van het huidige Gelderland.

Waarom is Haarlem de hoofdstad van Noord-Holland?

Later in de 19e eeuw wordt de provincie Holland definitief opgedeeld in een zuidelijk en noordelijk deel, waarvan Haarlem de hoofdstad is. Dit is een gevolg van de Grondwetsherziening in 1840. Maar Haarlem is daarvoor al eens hoofdstad van het departement Amstelland geweest, het noordelijke deel van de gehele provincie Holland. Haarlem en Amsterdam zijn al langere tijd elkaars concurrenten, als 2 van de belangrijkste steden in de regio. En de eervolle titel provinciehoofdstad gaat naar het kleinere Haarlem, zodat de positie van Amsterdam in de provincie niet te dominant wordt.

Waarom is Den Haag de hoofdstad van Zuid-Holland?

In Zuid-Holland is niet Rotterdam, maar Den Haag sinds 1840 officieel de provinciehoofdstad. Dat de landelijke regering dan ook al een paar jaar in Den Haag zit, is geen beletsel. Net als in Noord-Holland is de benoeming van Den Haag feitelijk een voortzetting van een eerdere situatie. Want het zuidelijke deel van de provincie Holland heeft ooit bekendgestaan als het departement Maasland, met Den Haag als hoofdstad.

's-Hertogenbosch Den Bosch
Lees ook: Hoe zit het? Hoe komen Den Bosch en Den Haag aan hun dubbele naam?

Waarom is ‘s-Hertogenbosch de hoofdstad van Noord-Brabant?

’s-Hertogenbosch is in de 21e eeuw niet de grootste stad van Noord-Brabant. Maar van oudsher is het altijd een belangrijke en strategisch gelegen plaats in het hertogdom Brabant geweest. Daarom geldt ‘s-Hertogenbosch lange tijd als één van de 4 hoofdregio’s in dit grote gebied, samen met Antwerpen, Leuven en Brussel. In de Franse bezettingstijd (1795-1813) is ’s-Hertogenbosch de hoofdstad van Bataafs-Brabant. Later wordt Nederland onafhankelijk van de Fransen, maar in 1830 begint de Belgische Opstand. Antwerpen, Leuven en Brussel zullen uiteindelijk tot België behoren. Nederland behoudt het noordelijke gedeelte van het oude hertogdom Brabant, met ’s-Hertogenbosch als hoofdstad.

Waarom is Middelburg de hoofdstad van Zeeland?

Middelburg is de kleinste provinciehoofdstad van Nederland, maar heeft al sinds 1217 stadsrechten. Dan is Middelburg al een belangrijk handelscentrum en een centrale plek op de Zeeuwse eilanden. Een paar eeuwen later breekt de VOC-tijd aan en is Middelburg zelfs één van de belangrijkste steden van het huidige Nederland. In 1814 krijgt het huidige Zeeland vorm, een samenvoeging van de (schier)eilanden inclusief Zeeuws-Vlaanderen. En Middelburg is de hoofdstad van de nieuwe provincie.

Waarom is Maastricht de hoofdstad van Limburg?

Hierboven hebben we al een paar keer beschreven hoe het huidige Nederland ontstaat in de 19e eeuw, stapje voor stapje. Eerst is er dus de onafhankelijkheid van Frankrijk na 1813, daarna de Belgische Opstand in 1830. Jarenlang bestaat Nederland uit 10 provincies, want Limburg komt er in 1867 pas officieel bij. Aan deze toetreding van Limburg gaan roerige en zeer complexe jaren vooraf. Want de provincie valt deels onder België en deels onder de zogeheten Duitse Bond, met uitzondering van Maastricht en Venlo. Sowieso heeft Maastricht formeel altijd al bij Nederland gehoord, ook al is het lange tijd omringd door Belgisch grondgebied. Door de strategische ligging van de vestingstad is het logisch dat Maastricht de hoofdstad van het gebied is geworden.

Vlag Nederland
Lees ook: Van Amsterdam tot Nijmegen: hoe komen de grootste 10 Nederlandse steden aan hun naam?

Waarom is Utrecht de hoofdstad van Utrecht?

2 Nederlandse provincies hebben een gelijknamige hoofdstad. Maar in dit geval kunt u beter zeggen dat de stad Utrecht in een de gelijknamige provincie ligt. Want de stad is gesticht in 1122 en heeft net zijn 900e verjaardag achter de rug. Maar de stichting van de huidige provincie dateert van 1375. Toen is de basis gelegd voor de zogeheten Staten van Utrecht, een voorloper van de huidige Provinciale Staten. De stad Utrecht heeft altijd de meeste invloed gehad in deze Provinciale Staten.

Waarom is Groningen de hoofdstad van Groningen?

Groningen is die andere provincie, waarvan de hoofdstad dezelfde naam heeft. Deze provincie is midden in de Tachtigjarige Oorlog ontstaan, want in 1594 is de stad Groningen heroverd op de Spaanse overheersers. Groningen wordt daarna meteen onderdeel van de Nederlandse Republiek, samen met de Ommelanden, het grote plattelandsgebied rondom de stad. Ruim 200 jaar lang staat deze provincie bekend als Stad en Lande, tot aan de Franse tijd. Maar al tijdens die bezettingsjaren maakt die naam plaats voor het departement Groningen, vernoemd dus naar de verreweg grootste stad in de provincie.

Waarom is Leeuwarden de hoofdstad van Friesland?

Friesland is de enige Nederlandse provincie met een eigen taal en heeft al eeuwenlang dezelfde hoofdstad. Wanneer Leeuwarden precies is uitgeroepen tot hoofdstad, is niet met zekerheid te zeggen. In 2004 is het 500-jarig hoofdstedelijk jubileum van Leeuwarden gevierd, maar er zijn ook bronnen die uitgaan van het jaar 1524. Hoe dan ook, vestingstad Leeuwarden is van oudsher één van de weinige grote steden in de wijde omtrek. Leeuwarden heeft de beschikking over een gerechtshof en wordt uiteindelijk dus ook provinciehoofdstad.

Paleis op de Dam hoofdstad Amsterdam
Lees ook: Waarom Nederland tussen 1815 en 1983 eigenlijk geen hoofdstad heeft gehad

Waarom is Zwolle de hoofdstad van Overijssel?

Hanzestad Zwolle dankt zijn status als provinciehoofdstad aan de Frans-Bataafse tijd. Dan wordt er namelijk een Departement van de Oude IJssel ingesteld, dat delen van het huidige Overijssel, Drenthe, Friesland en Gelderland omvat. Zwolle heeft een centrale ligging in dit departement en wordt de hoofdstad. Na 3 jaar komt dit Departement alweer te vervallen. Uiteindelijk ontstaat het huidige Overijssel, maar Zwolle blijft wel de hoofdstad. In de eeuwen daarvoor heeft de heerlijkheid Overijssel overigens helemaal geen hoofdstad gehad. Deventer en Kampen behoren dan ook tot de belangrijkste steden in de regio, maar leggen het uiteindelijk af tegen Zwolle.

Waarom is Assen de hoofdstad van Drenthe?

Waarom niet Emmen, maar Assen de hoofdstad van Drenthe is? Volgens historische bronnen heeft dit te maken met het nonnenklooster Maria in Campis, dat rond 1260 in Assen is gebouwd. Begin 17e eeuw sluit dit klooster zijn deuren, maar begint een nieuwe fase in de Drentse geschiedenis. Want bestuurders nemen hun intrek in het oude klooster en besturen vanaf daar het zogeheten Landschap Drenthe. In 1809 krijgt Assen stadsrechten van de Franse koning Lodewijk Napoleon. Kort daarna wordt het de hoofdstad van de nieuwe provincie Drenthe, onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden.

Waarom is Lelystad de hoofdstad van Flevoland?

De jongste provincie van Nederland heeft uiteraard ook de jongste provinciehoofdstad. In 1967 heeft Lelystad zijn eerste bewoners verwelkomd, sinds 1986 is de stad officieel hoofdstad van Flevoland. Lelystad is vernoemd naar ingenieur Cornelis Lely, de bedenker van de grote Zuiderzeewerken. Aanvankelijk is het de bedoeling dat hoofdstad Lelystad zo’n 100.000 inwoners krijgt. Maar dat aantal is nooit gehaald in de ruim 50 jaren na de oplevering. Want in plaats van Lelystad wordt Almere, dat dichtbij de Randstad ligt, uiteindelijk de grootste stad van de nieuwe provincie.

(Bron: Archief, ANP, Canon van Nederland, Omroep Gelderland, Mijn Gelderland, RTV Drenthe, IsGeschiedenis.nl, Indebuurt.nl, Erfgoed ’s-Hertogenbosch, Zeeuwse Ankers, Nederlands Dagblad, Geo.provincie-utrecht.nl, RTV Noord, Friesland Hollland, RTV Drenthe, Huygens Instituut. Foto: JPstock/Shutterstock)

Geef een reactie