Het korte leven van acteur en icoon James Dean

Op 30 september 1955, in 2025 70 jaar geleden, komt de Amerikaanse acteur James Dean op 24-jarige leeftijd om het leven. Terwijl hij op weg is naar een race krijgt hij een auto-ongeluk. De ‘rebel’ is symbool geworden voor de opstandige jeugd. Mede dankzij zijn korte carrière en zijn tragische overlijden is James Dean uitgegroeid tot één van de meest iconische acteurs uit de Amerikaanse geschiedenis. Zijn acteertalent, zijn rebelse imago en zijn ‘coole’ verschijning hebben tevens van Dean een legende gemaakt.

James Byron Dean (Jimmy) wordt geboren op 8 februari 1931 in Marion, Indiana, als zoon van Winton Dean en Mildred Wilson. Deans vader verdient zijn geld in de landbouw. Om tandtechnicus te worden, verhuist vader Dean met zijn gezin naar Santa Monica in Californië. Waar de kleine Jimmy naar de Brentwood Public School gaat. Enkele jaren later overlijdt Deans moeder, met wie hij een hechte band heeft, aan kanker. Zijn vader stuurt hem terug naar Indiana, om op de quakerboerderij van zijn oom en tante Marcus en Ortense Winslow te wonen. Zij voeden hem op alsof het hun eigen kind is. In deze periode zoekt Dean advies bij zijn predikant, dominee James DeWeerd, die zijn latere interesse in racen en theater beïnvloedt.

In 1949 behaalt Dean zijn middelbareschooldiploma en verhuist hij terug naar Californië. Hij studeert een tijdje aan het Santa Monica City College, maar stapt uiteindelijk over naar de University of California in Los Angeles, waar hij theater studeert. Dean wil graag acteur worden.

Interesse vanuit Hollywood

Nadat hij Malcolm speelt in de productie van Shakespeares Macbeth, stopt Dean met zijn studie aan de universiteit. Zijn eerste televisieoptreden is in een reclame voor Pepsi Cola. Zijn eerste rollen op het grote scherm, zonder vermelding in de aftiteling, zijn in Fixed Bayonets! uit 1951 en Sailor Beware uit 1952, een komedie met Jerry Lewis en Dean Martin in de hoofdrollen. Om rond te komen, werkt Dean als parkeerwachter bij CBS Studios, waar hij Rogers Brackett ontmoet, een radioregisseur die zijn mentor wordt.

In 1951 verhuist Dean naar New York en wordt toegelaten tot de Actors Studio, destijds beschouwd als de meest prestigieuze acteerschool van het land. Waar hij gaat studeren bij Lee Strasberg. Deans carrière neemt een vlucht en hij is te zien in televisieshows uit de jaren 50. Hij speelt Johannes de Apostel in Hill Number One: A Story of Faith and Inspiration uit 1951. De beginnende acteur krijgt de reputatie ongestructureerd te zijn in zijn acteertechniek. Toch wordt hij gevraagd voor verschillende rollen. Na een Broadway-rol in het kortlopende drama See the Jaguar uit 1952, leidt Deans succes als Arabische jongen in The Immoralist 1954 tot interesse vanuit Hollywood.

Eerste Oscarnominatie

In de daaropvolgende maanden speelt Dean in 3 grote films, te beginnen met de verfilming uit 1955 van John Steinbecks roman East of Eden. Regisseur Elia Kazan kiest hem nadat Dean en Steinbeck elkaar ontmoeten, die hem perfect voor de rol vindt. Dean speelt Caleb Trask, een jongeman die worstelt met interne conflicten en de verwachtingen van zijn familie. Zijn optreden is zowel rauw als aangrijpend en geeft de teleurstelling en angst van een generatie weer.

Veel van Deans scènes in de film zijn improvisaties zonder script. Over zijn rol in deze film zegt Dean het volgende: “Ik moet mezelf bewijzen dat ik dit kan. Je kunt geen acteur zijn en denken dat jouw werk is om te acteren. Je moet je personage leven en erin geloven.” Hij zou uiteindelijk genomineerd worden voor een Oscar voor de rol, waarmee hij de eerste acteur in de geschiedenis wordt die een postume Oscarnominatie heeft gekregen.

Rebel Without a Cause en Giant

In zijn volgende film Rebel Without a Cause uit 1955 speelt Dean de gekwelde tiener Jim Stark. Een rol die zijn imago in de Amerikaanse cultuur bepaalt. Hij speelt in de film samen met Natalie Wood en Sal Mineo. De film gaat over de emotionele vervreemding van 3 jongeren en het drama dat voortvloeit uit de rivaliteit tussen jongeren. Stark is de rebel die problemen heeft met zijn ouders en die niet zo goed weet hoe om te gaan met volwassenheid. Vooral tieners identificeren zich met Starks gevoelens van rebellie en verwarring. De vertolking van Stark door Dean in Rebel Without a Cause wordt vaak genoemd als één van de beste in de filmgeschiedenis. Het succes van de film betekent niet alleen een mijlpaal in Deans carrière, maar draagt ook bij aan zijn status als cultureel icoon.

Dean krijgt vervolgens een rol naast Elizabeth Taylor en Rock Hudson in de epische saga Giant, waarin Hudson een welgestelde rancheigenaar is tegenover Dean, die een verarmde ranchknecht speelt. Dean is echter al overleden voordat de productie is voltooid. Giant wordt uitgebracht in 1956. Dean is ook voor deze rol genomineerd voor een Oscar, waardoor hij de enige acteur in de geschiedenis is die postuum meer dan 1 Oscarnominatie heeft ontvangen.

Seksuele geaardheid

Over Deans seksuele geaardheid is in de loop der tijd flink wat gespeculeerd. Hij heeft relaties gehad met vrouwen, maar zou ook met mannen het bed hebben gedeeld in een tijd waar op homoseksualiteit een groot taboe rust. “Ik ben geen homo, maar ik ga niet door het leven met één hand op mijn rug gebonden”, antwoordt hij eens cryptisch aan een verslaggever op de vraag of hij homoseksueel is. Rock Hudson en Elizabeth Taylor zouden een weddenschap hebben afgesloten met Dean als inzet tijdens de productie van Giant.

“Elizabeth en Rock wedden wie James Dean als eerste in bed kon krijgen,” vertelt Giant-medespeler Noreen Nash aan de Daily Express. “Ik had het gevoel dat Rock zou winnen, maar Elizabeth was daar niet zo zeker van. James was gekweld, maar bloedmooi.” In een toespraak in 2000 refereert Taylor aan Dean als één van haar homoseksuele vrienden. Toch heeft Dean relaties gehad met meerdere vrouwen, onder wie de Italiaanse actrice Pier Angeli en de Zwitserse actrice Ursula Andress.

Porsche 550 Spyder: Little Bastard

Dean is gek op snelle motoren en auto’s. Op zijn 16e krijgt hij van zijn oom een CZ 125, een motor. Hij houdt van het geluid, de trillingen en de snelheid. Daarop volgen een Royal Enfield 500, een Indian Warrior 500, een Triumph T110 en een Triumph TR Trophy. In 1954 koopt hij een MG TD, omdat Jack Warner, de president van de filmmaatschappij, hem verbiedt om motor te rijden. Met de snelle MG rijdt Dean vaak te snel en te roekeloos. Sommigen van zijn passagiers willen maar 1 keer naast hem zitten.

In de VS, vooral in Californië, zijn er destijds veel kleine races op vliegvelden. Dean doet mee aan races met verschillende auto’s en is een verdienstelijk coureur. Hij is geïnteresseerd in Porsche, maar die auto’s zijn duur. Pas met het succes van zijn films kan hij begin 1955 een sportwagen van dat merk veroorloven, een Porsche 356 1500 Super Speedster. Via een vriend hoort de acteur van een nieuw model, de Porsche 550 Spyder. Na korte onderhandelingen en een voorschot van zijn filmstudio, koopt hij het voertuig op 21 september 1955. Binnen 6 dagen veroorzaakt Dean 2 kleine ongevallen en laat hij de auto repareren. Tegelijkertijd krijgt de carrosserie het startnummer 130 en de bijnaam Little Bastard opgespoten.

James Dean crasht in zijn Porsche

Vlak voor zijn overlijden waarschuwt James Dean ironisch genoeg zelf in een commercial over verkeersveiligheid voor te hard rijden. Hij zegt onder meer: “Ik ben extra voorzichtig op de snelweg. Ik heb niet de drang om te hard te rijden op de snelweg.” Zijn afsluitende woorden zijn: “Rijd voorzichtig. Het leven dat je redt, kan dat van mij zijn.” Ook zijn oom en Ursula Andress waarschuwen Dean over de gevaren van het racen met snelle auto’s.

Tevens wordt hij een week voor de crash gewaarschuwd door de Britse acteur Alec Guinness. Guinness krijgt een onheilspellend gevoel bij het zien van de Porsche en schrijft later in zijn dagboek: “De sportwagen leek sinister voor mij… uitgeput, hongerig en me een beetje humeurig voelend,ondanks Deans vriendelijkheid, hoorde ik mezelf zeggen in een stem die ik nauwelijks kon herkennen: ‘Stap alsjeblieft nooit in die auto… als je in die auto stapt, word je deze tijd volgende week dood in die auto gevonden.’”

Op vrijdag 30 september 1955 rijden Dean en zijn monteur, Rolf Wütherich, in Deans Porsche 550 Spyder naar een weekendrace in Salinas in Californië. Om 15.30 uur worden ze ten zuiden van Bakersfield aangehouden en krijgen ze een bekeuring voor te hard rijden. Later, rijdend over Route 466, botst een 23-jarige student, Donald Turnupseed, na een bocht op een kruispunt tegen Deans Porsche. De 2 auto’s botsen bijna frontaal op elkaar, waarbij de Porsche bijna volledig is verwoest door de klap. Wütherich raakt ernstig gewond, maar overleeft de botsing, terwijl Dean vrijwel onmiddellijk overlijdt. James Dean is 24 geworden.

Het wrak van de Porsche van James Dean

De vloek van de Porsche 550 Spyder

Over Deans Porsche 550 Spyder doen veel verhalen de ronde. Over het wrak van de gecrashte sportwagen zou een vloek hangen. De restanten van de auto worden gekocht door William F. Eschrich, die delen van de auto in zijn eigen 550 Spyder zet. Autobouwer George Barris koopt de rest van het wrak en leent het uit aan de National Safety Council in Los Angeles van 1957 tot 1959, de raad voor de verkeersveiligheid. De Porsche gaat als afschrikwekkend voorbeeld op een ‘tournee’ langs autoshows, bioscopen en bowlingbanen.

Daarna zouden onderdelen van de sportwagen terecht zijn gekomen in andere sportwagens. Een aantal coureurs zou met die onderdelen in de auto om het leven zijn gekomen. Meer onbevestigde verhalen over de vervloekte Porsche doen de ronde. Zo zou Little Bastard spontaan in brand zijn gevlogen, van een trailer zijn gevallen waarna iemand zijn heup breekt en uiteindelijk van de aardbodem zijn verdwenen. In 2005 looft het Volo Automuseum in Illinois een beloning uit van 1 miljoen dollar voor de vinder van de restanten van de Porsche. In 2020 wordt de versnellingsbak gevonden. De bak wordt verkocht voor ongeveer 315.000 euro.

James Dean: dood maar niet vergeten

James Dean is dan wel dood maar niet vergeten. Met zijn unieke ‘coole’ stijl is hij een inspiratiebron voor generaties van acteurs en artiesten. John Lennon heeft eens gezegd dat “zonder Jimmy Dean, The Beatles nooit zouden hebben bestaan”. De ‘rebel’ is synoniem voor rock and roll en hij heeft de stijl van Elvis Presley en Bob Dylan beïnvloed. Zijn impact op moderne beroemdheden is groot, aangezien James Franco Dean op film heeft neergezet, Johnny Depp een radio-documentaire over zijn leven heeft gepresenteerd en hij regelmatig wordt genoemd in de songteksten van Morrissey tot Taylor Swift.

De vroege dood van James Dean heeft zeker bijgedragen aan zijn status als een cultureel icoon, maar zonder zijn immense acteertalent zou zijn relevantie niet zo lang zijn meegegaan. Hij is het symbool geworden van jeugdig verzet. Zijn tijdloze ‘cool’ heeft ervoor gezorgd dat zijn erfenis veel verder reikt dan zijn korte levensduur.

(Bron: Biography.com, Manify.nl, Remindmagazine.com, AD.nl, Newuni.nl, Filmkrant.nl, Actingmagazine.com, Hagerty.com, Welt.de, Entertainment-focus.com, Out.com, Wikipedia. Foto’s: ANP, meunierd / Shutterstock.com)