Potjes-sparen: heeft het alleen maar voordelen?

Geld reserveren voor verschillende doeleinden: veel mensen doen het. Aan dit potjes-sparen lijken alleen maar voordelen te zitten, want zo komt u in elk geval nooit in geldnood. Klopt deze aanname? Financieel psycholoog Anne Abbenes legt uit.

Zoveel voor de boodschappen, een x aantal euro’s voor de auto en in weer een ander potje stoppen we geld om een kapotte wasmachine, lamp of magnetron mee te vervangen. Op deze manier met geld omgaan wordt ook wel potjes-sparen of spaarpotjes-sparen genoemd. In feite is het is het gewoon een vorm van boekhouding die men loslaat op de eigen inkomsten.

Mentaal boekhouden

Naast deze manier van potjes-sparen, is er ook nog iets wat in de financiële psychologie mental accounting wordt genoemd; mentale boekhouding. “Dit is boekhouden met emotie en doe je met je hoofd. Het houdt in dat je geld mentaal in bepaalde hokjes stopt”, legt Anne Abbenes uit. Dit mentale boekhouden ligt in het verlengde van ‘regulier’ boekhouden en iedereen doet het. Wat mentaal en ‘regulier’ boekhouden van elkaar onderscheidt, is dat er bij mentaal boekhouden emotie aan te pas komt. Bij ‘normaal’ boekhouden wordt het geld steeds op dezelfde manier verdeeld volgens een bepaald rekensysteem. Elke euro is dan gewoon een euro. Geld dat wordt verdeeld middels mentaal boekhouden, krijgt door het emotionele aspect een heel andere lading. “Hierdoor wordt het geld in het ene spaarpotje specialer gevonden dan het geld uit de andere potjes. “

Potjes-sparen met emotie

Dat dit zo werkt is voor het eerst vastgesteld door de Amerikaanse wetenschapper Richard Thaler, die in 2017 de Nobelprijs wint voor zijn bevindingen op dit vlak. Anne Abbenes licht het mentaal boekhouden toe aan de hand van een voorbeeld: “stel dat je rood staat op je rekening, maar ook een spaarpotje hebt voor een toekomstige vakantie. Dan wil je het vakantiepotje sowieso vullen, en daar niets uithalen voor een ander doeleinde. En dat terwijl je dus ook schulden hebt. Het is dan erg lastig om in te zien dat je het geld ook kunt gebruiken om die af te lossen. Per saldo verlies je dan eigenlijk geld omdat je veel rente betaald over het rood staan op je rekening. “

Mentaal boekhouden beïnvloedt niet alleen de manier waarop wij sparen, maar ook ons uitgavenpatroon. Geld gewonnen? Dat wil men per definitie graag uitgeven aan iets leuks. Spaargeld? Dat geven we het liefst helemaal niet uit. Ook valt het ons door mentaal boekhouden zwaarder om geld te betalen aan noodzakelijk kwaad als een belasting. “Terwijl het betalen van belasting je evenveel geld kan kosten als iets leuks. Onder de streep houd je dan dus evenveel over.”

Waarom denken wij zo?

Thaler benadrukt in zijn bekroonde studies dan ook dat elke euro hetzelfde is en dat we ermee kunnen doen wat we willen. Hoe het komt dat we de ene euro dan toch meer waard vinden dan de ander? Dat zit ‘m volgens Anne Abbenes in het feit dat de mens graag ordent. Dat ordenen doen we aan de hand van de eigen, mentale regels. Dit gaat vanzelf, want het is een totaal geautomatiseerd proces. Ook de zogenoemde status quo bias speelt mee. Dit is een overtuiging uit de financiële psychologie die illustreert dat mensen graag alles bij het oude houden. Het uitruilen tussen de spaarpotjes of het doel van een spaarpotje (tijdelijk) veranderen is daardoor extra moeilijk.

Voor- en nadelen

Bovenstaande doet wellicht vermoeden dat potjes-sparen en mentale boekhouding niet per se ideaal zijn. We kunnen er immers aparte financiële keuzes door gaan maken. Toch zitten er heel positieve kanten aan deze manier van geld verdelen. ”Het is goed om door middel van potjes te sparen; daardoor krijg je meer gevoel met geld. Banken maken er ook gebruik van, want zij bieden hun klanten de mogelijkheid om meerdere spaardoelen aan te maken. Dan kun je dan zelfs een foto toevoegen als icoontje en je rekening een naam geven, waardoor je helemaal gemotiveerd raakt om te sparen en niet meer aan het geld te komen.”

Het wordt pas nadelig op het moment dat het mentale boekhouden zorgt voor stomme kosten. “Bijvoorbeeld als je aan aanmaning krijgt, maar in een ander spaarpotje genoeg geld zit om de rekening van te betalen en aanmaningskosten dus te voorkomen. Dat noemen we stomme kosten. Dan gaat het mis en is de balans zoek. “

Herverdeling

De balans vervolgens weer terugvinden, is best lastig. “Je moet echt proberen afstand te nemen. Alleen dan kun je de correlatie tussen de verschillende spaarpotten zien. Bekijk vervolgens hoeveel geld er is en hoeveel geld je nodig hebt om de kosten te dekken. Daarna kun je beslissen hoe je het moet verdelen. Een goede verdeling kan je per slot van rekening juist veel inzicht verschaffen.”