Stopwoorden: irritant of juist nuttig?

Waarom, uhm ja, gebruiken we eigenlijk zo veel stopwoorden, zeg maar? Het is u vast weleens opgevallen dat uzelf of dat anderen veel stopwoorden gebruiken in een gesprek. Misschien wekt het irritatie bij u op, maar ze hebben wel degelijk een belangrijke en sociale functie. 

Wat is een stopwoord?

Volgens Van Dale is een stopwoord een woord dat iemand opmerkelijk vaak gebruikt. Veelvoorkomende stopwoorden in de Nederlandse taal zijn: weet je (wel), zeg maar, eigenlijk, gewoon, dus, nou ja/ja nou, natuurlijk, inderdaad en uhm. Ze hebben taalkundig geen functie, maar we gebruiken ze (onbewust) om andere redenen.

Waarom gebruiken wij stopwoorden?

Volgens hoogleraar Nederlands en academische communicatie aan de Radboud Universiteit Marc van Oostendorp kunnen stopwoorden een sprekers houvast bieden als zij in paniek raken of even niet meer weten wat ze willen vertellen. Praten gaat veel sneller dan schrijven en typen en lang nadenken over uw volgende woorden gaat in een gesprek niet zo makkelijk. Stopwoorden dienen ertoe om de spreker meer tijd te geven zijn/haar zin te formuleren.

Waarschijnlijk wilt u dat alles er vloeiend als één geheel uitkomt, maar soms komt u niet uit uw woorden. Om dit te verbloemen, gebruiken mensen stopwoorden. Die kunnen als doel hebben om 2 zinnen aan elkaar te verbinden. Daarom hoort u vaak een stopwoord aan het begin of einde van een zin.

Signaal afgeven

Met een stopwoord kunt u ook een signaal aan uw gesprekspartner afgeven dat u nog niet klaar bent met uw verhaal. Als u aan het woord bent en een stilte laat vallen, duurt het gemiddeld 200 milliseconden voordat een gesprekspartner antwoord wil geven. Door in plaats van stilte een stopwoord te gebruiken, behoudt u uw spreekbeurt.

Daarnaast maakt een stopwoord als ‘uhm’ uw verhaal makkelijker te volgen. Het trekt de aandacht van de luisteraar, omdat die onbewust verwacht dat er een moeilijk woord of lange zin op komst is. Dat blijkt uit onderzoek (bron in Engels) van taalwetenschapper Hans Rutger Bosker van het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek.

Beleefdheid

Het gebruik van stopwoorden dragen bij aan beleefdheid. Wanneer iemand u vraagt om af te spreken, komt de afwijzing minder hard aan als u ‘nou, uhm, eigenlijk heb ik geen tijd’ zegt in plaats van ‘nee ik heb geen tijd’.

Waarom zijn stopwoorden irritant?

Stopwoorden kunnen volgens Bosker irritant zijn omdat mensen verwachten dat zij belangrijke informatie gaan ontvangen. Maar dat is niet altijd het geval. Het kan ook irritatie opwekken als een luisteraar erop gaat letten. U hoort alleen nog maar ‘weet je wel’ en mist de inhoud van wat de spreker wil overbrengen. Een derde reden is omdat het onzekerheid uitstraalt wanneer iemand continu ‘zeg maar’ of ‘eigenlijk’ zegt, waardoor een standpunt minder krachtig overkomt.

Lees ook: Van daalder tot dollar: hoe Nederlandse woorden in 138 talen doordringen

Moeten we dit afleren?

Gezien de sociale functies van stopwoorden is het niet per se nodig om het gebruik ervan af te leren. Maar als uw vocabulaire er vol mee zit, kunt u wellicht minderen. Net zoals het maken van spelfouten, hebben wij onze eigen stopwoorden vaak niet door. U kunt anderen vragen u erop te attenderen. Zo wordt u meer bewust van hoe vaak u welke stopwoorden gebruikt. U kunt dit ook zelf doen door een gesprek met uzelf of met een ander op te nemen en dit terug te luisteren.

Een andere tip: denk na voordat u iets zegt en formuleer de zin eerst in uw hoofd. Probeer ook te achterhalen op welke stopwoorden u vaak terugvalt. Als u doorheeft welke dit zijn, probeer ze dan eens te vervangen met een ander woord zoals ‘komkommer’. Het helpt met de bewustwording en afleren.

Het laatste advies luidt: hou vol! Het gaat hier om gedragsverandering en dat vergt tijd en energie. Gelukkig geldt hier ‘oefening baart kunst’. Des te meer u oefent, des te minder uw vocabulaire vol zit met onnodige stopwoorden.

(Bron: Quest, Neerlandistiek, Van Dale, Tekstblad, Linda. Foto: Shutterstock)