Waar rook is…
Publicatiedatum: 16 februari 2017
Politici gebruiken steeds vaker social media om rechtstreeks de kiezer te bereiken. Daarmee is de rol van de journalist bijna overbodig geworden, zo stelde Eva Jinek pas in haar talkshow. Dat dacht ik niet! Via Facebook en Twitter worden alsmaar meer hele en halve onwaarheden verspreid. Daarom is de democratische opdracht voor de journalistiek om overheid, politici en instanties kritisch te controleren juist nu alleen maar belangrijker geworden.
Framing
Al enige jaren staat het politieke en maatschappelijke debat in het teken van ‘framing’. Wie een frame gebruikt, probeert via woorden en de beelden en gevoelens die ze oproepen de manier waarop anderen naar de wereld kijken te beïnvloeden. Het frame wordt een bril waardoor we bepaalde informatie wel zien en andere juist niet. Het is een vernuftig soort manipulatie. Op listige wijze worden etiketten op mensen en zaken geplakt met de bedoeling de gevoelens van kiezers de gewenste richting op te sturen. Denk aan ‘de puinhopen van Paars’, waarmee Pim Fortuyn de indruk wekte dat de kabinetten-Kok alleen maar ellende hadden gebracht. Als het gaat over bonussen in het bedrijfsleven worden al gauw termen als ‘graaiers’ en ‘zakkenvullers’ gebruikt. En de discussie over asielzoekers wordt vaak gedomineerd door woorden als ‘gelukszoekers’. U moet maar ’s opletten hoe vaak politici de komende weken in de debatten in de aanloop naar de verkiezingen zich bedienen van zulke op emoties inspelende terminologie, die in feite een zakelijke discussie onmogelijk maakt.
Iedereen roept maar wat-ie wil
Sinds de campagne voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen werden we opeens geconfronteerd met ‘nepnieuws’ en ‘alternatieve feiten’. Een praktijk die veel verdergaat dan framing. Eigenlijk bestaat nepnieuws al heel lang, maar door de opkomst van social media is het bereik ervan toegenomen en de controleerbaarheid afgenomen. Er zijn tientallen websites en blogs die nepnieuws verspreiden. Daarnaast: ieder individu kan wat-ie maar wil roepen op Facebook en Twitter. Mooi, want we hebben vrijheid van meningsuiting in ons land, maar ook levensgevaarlijk. De berichten worden soms honderden keren gedeeld en geliket en sommige berichten worden soms wel door een half miljoen mensen gezien. Uit onderzoek blijkt dat 85 procent van de gebruikers nepnieuws niet als zodanig herkent! Ik moet denken aan die mevrouw in een scootmobiel die in een straatinterview opgewonden vertelde over haar zoon van 21 die geen werk kon vinden, terwijl vluchtelingen binnen vier maanden aan een baan geholpen werden. Hoe ze dat wist, wilde de interviewer weten. “Dat heb op Facebook gestaan”, was het antwoord.
Eigen waarheden
Donald Trump – de machtigste man op aarde – heeft geen hoge pet op van de Amerikaanse journalisten en hij laat geen gelegenheid voorbijgaan om zijn afschuw over deze beroepsgroep uit te spreken; ze zouden politieke vooroordelen hebben en ‘fake news’ verspreiden. Systematisch probeert hij zo het vertrouwen van de burgers in de journalistiek (en de rechtspraak, maar dat is een ander verhaal) af te breken. Zelf gebruikt hij zeer intensief Twitter om in talloze tweets informatie, maar vooral persoonlijke meningen te geven. Hij deinst er zelfs niet voor terug om ‘alternative facts’ te publiceren, zeg maar gerust ‘eigen waarheden’, zoals over het aantal toeschouwers bij zijn inauguratie. En zijn woordvoerder ging zelfs zo ver om een terroristische aanslag te verzinnen om aan te tonen dat de media daar te weinig aandacht aan hadden besteed.
Het voorlopig dieptepunt
Het voorlopige dieptepunt in het verspreiden van onwaarheden in ons land is de nepfoto die Geert Wilders via Twitter verstuurde. Daarop is middels knip- en plakwerk Alexander Pechtold te zien als deelnemer aan een demonstratie van radicale moslims. De foto suggereert dat de D66-leider de sharia in Nederland wil invoeren. Niet alleen een onsmakelijke actie, zo’n foto wordt – zeker als hij wordt verspreid door de fractievoorzitter van een partij in de Tweede Kamer – toch gemakkelijk aangezien voor echt nieuws. Dat blijkt ook uit de reacties onder het bericht; sommigen denken dat Pechtold echt bij die demonstratie aanwezig was. Het beoogde effect – lees wat ik hiervoor zei over framing – is dat er bij de kiezers toch een bepaald gevoel blijft hangen dat Pechtold koppelt aan radicale moslims. Waar rook is… Het is geen toeval dat Wilders net als Trump discussies en vraaggesprekken met kritische journalisten uit de weg gaat en vooral campagne voert via Twitter, waar hij zonder weerwoord van alles kan verkondigen.
‘Eenzijdig beeld’?!
Trouwens – even een zijstapje – het aanvallen van de brenger van het onaangename nieuws is wijdverbreid. Wat dacht u bijvoorbeeld van Els Potma, die mij via Twitter ervan betichtte in ons tv-programma Nationale Zorgdebat een eenzijdig beeld te hebben gebracht door alleen individuele negatieve verhalen te laten zien.. Zij zette de mensen in de filmpjes weg als ‘zeurders’ en ‘klagers’! Heel opmerkelijk, totdat je je realiseert dat mevrouw reputatieadviseur van zorgverzekeraar CZ is… Zo moet je voortdurend alert, zeg maar op je hoede zijn om berichten op social media op hun echte waarde te kunnen beoordelen.
Geen boodschappenjongens
Acht procent van de Amerikanen gebruikte Facebook als primaire nieuwsbron tijdens de presidentsverkiezingen. Bij ons kijken iedere avond nog steeds 2,3 miljoen kijkers naar het Journaal en miljoenen mensen lezen nog een krant. Er is een belangrijke rol weggelegd voor de journalistiek om de opmars van nepnieuws tegen te gaan en de feiten te controleren. Daarom juich ik het toe dat op opleidingen Journalistiek tegenwoordig veel aandacht wordt besteed aan ‘factchecking’. Wat we ons moeten realiseren is dat het duur is om echt nieuws te maken en journalisten in te huren om feiten te checken. Daarom vind ik het plan van de VVD om de publieke omroep na alle bezuinigingen van de afgelopen jaren te beroven van nog eens 300 miljoen euro een doodsteek voor de onafhankelijke journalistieke en onderzoeksprogramma’s. Journalisten zijn geen schoothondjes of boodschappenjongens!
Geef een reactie
U moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.
Het is me toch wat. Al die veranderende manieren van nieuws vernemen of verspreiden. Zo zingt een favoriete zanger van mij ergens “Changes aren’t permanent but change is!” En zo is het natuurlijk ook. Al die waanzinnige technische mogelijkheden die dan tóch leiden tot ónmogelijkheden. Want waar moet je zijn als conventioneel lezer van kranten of kijker van het journaal? Wat in mijn jeugd handgeschreven brieven waren zijn nu een klikje op de toets en zoéf. Iedereen kan het en doet het. Ik mag graag iets van iets vinden en schrijf dat ook wel eens op deze site, zoals nu. Ben ik dan ook aan het framen? Iets aan het roepen? Mijn bedoeling is in ieder geval uiting te geven aan een gedachte over iets en dat zou zo maar eens bót of dom kunnen zijn maar ik sta wel áchter wat ik roep en probeer het netjes te houden. En die techniek lijkt me niet iets van de laatste tijd. Naar mijn idee hebben alle media – dus ook mijn opstellen op school, brieven aan vrienden- al sinds hun ontstaan de bedoeling om door al dan niet weloverwogen teksten en beelden of samenstellingen daarvan, mensen van het een of ander te overtuigen of ze te informeren -naar waarheid- over “belangrijke kwesties”. En mensen kiezen dan wat ze bij zichzelf of gelijkgestemden vinden horen. En door voor wie of wat mensen kiezen worden ze op hun wenken bediend. Als iemand besluit naar “Meldpunt”, “De Monitor” of bij voorbeeld “Kassa” te kijken weet men al een beetje wat de stijl is en wat er valt te verwachten. Aangaande de verspreiding van nepnieuws door sociale media als Twitter en Facebook denk ik dat we er niet zo aan moeten tillen. Wat ik allemaal opschrijf hier is ook maar een beetje ventileren. Zou dat écht zo “hardcore” meningbepalend zijn? Het is juist dat Geert Wilders campagne voert via tweets en het eigenlijke debat of gesprek uit de weg gaat. En het gedoe over geshopte foto’s van Pechtold is ook wel érg flauw. En ik denk ook dat de kritiek op die aanpak van Wilders door “de anderen” wordt gebruikt om aan te tonen dat Hij een foute man zou zijn. Klaver, Rutte, Pechtold zelf lijken die verontwaardiging ook wat te overdrijven. Nog een beetje uitdrijvend op de verontwaardiging over de bedreigingen waarmee de D66’er zich een paar maanden geleden geconfronteerd zag, die natuurlijk wél helemaal fout waren. Een soort emotioneel misbruik. Da’s óók framing. En eigenlijk foute! Net zoals de mevrouw die CZ hoort op te leuken en mooi te praten. Onfris. En in alle informatie vandaag de dag zitten valkuilen zoals die mevrouw. Voor het overige voeren de andere “grote” politici weliswaar geen campagne alléén via Twitter maar een beetje “onderzoek” toont aan dat zij dat voor een leeuwendeel via het kijkglas doen en daar veelvuldig potjes liegen en feiten verdraaien en dus ook -jawel!- framen. En hoé! De op handen zijnde verkiezingen worden, als in voorgaande jaren, voorafgegaan door kijkglas, krant en radiointerviews waarin strategisch wordt ingezwetst op de kiezer. Dus de oorspronkelijke gesprekken of discussies over politieke zaken zijn inmiddels vervangen door tweets en mediaverschijningen. Men framed er flink op los met alle gevolgen voor de kwaliteit van de inhoud. Een avondvullend programma over Rutte is trouwens net zo informatief als enkel een tweet over hem. Meningen zijn tegenwoordig optelsommen van alle media maar ook van . meningen van buren of collegae. Het is dus maar te hopen dat MAX het nog een tijdje vol weet te houden met de meldpunten, zwarte zwanen en aanverwante pracht. Om aan die optelsom zijn waardevolle bijdragen te leveren. Een beetje vertraging op de vooruitgang. Niks mis mee. Besluitend ben ik het er mee eens dat wat de VVD voorstaat te gaan bezuinigen een zoveelste klap in het gezicht van een sociale samenleving is. Wat te doen? Stemmen! En MAX? Voor weinig poen tóch hele mooie programma’s maken. En…moed houden. Da’s aan MAX en de generaties die zij zeggen te vertegenwoordigen wel toe te vertrouwen.