De moord op Pim Fortuyn door Volkert van der Graaf

Op 6 mei 2002, in 2022 20 jaar geleden, wordt de Nederlandse politicus Pim Fortuyn vermoord door de linkse milieuactivist Volkert van der Graaf. Het is de 1e politieke moord in ons land sinds 1672. Fortuyn heeft het politieke landschap in Nederland veranderd.

Wilhelmus Simon Petrus Fortuyn wordt op 19 februari 1948 in Velsen geboren. Hij is het 3e kind uit een rooms-katholiek gezin. Zijn vader is vertegenwoordiger en actief in het katholieke verenigingsleven. Waardoor hij vaak afwezig is. Het gezin wordt geleid en beschermd door zijn moeder, met wie hij een goede relatie heeft. De jonge Pim doet op 6-jarige leeftijd communie en wil graag paus worden. Hij heeft een roeping: hij wil van jongs af aan beroemd worden en de mensheid dienen.

Fortuyn overweegt priester te worden, maar laat die wens varen vanwege het celibaat. Hij gaat sociologie studeren aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Aanvankelijk is hij links en doet hij mee aan studentenacties. Hij wil zelfs lid worden van de CPN, maar dat wordt hem geweigerd. Fortuyn wordt lid van de PvdA en later van de VVD.

Begin loopbaan

Fortuyn promoveert in 1980. Hij wordt wetenschappelijk medewerker sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en doceert daar kritische theorie en marxisme. Fortuyn is openlijk homoseksueel, hetgeen tamelijk ongebruikelijk is in de jaren 70 van de vorige eeuw. Hij is streng en komt makkelijk in aanvaring met andersdenkenden. Dat leidt in 1988 tot zijn ontslag. Vanaf 1986 is hij parttime medewerker van de SER en later directeur van de OV studentenkaart. In die tijd verhuist hij naar Rotterdam en gaat hij als bijzonder hoogleraar aan de slag bij de Erasmusuniversiteit. Tevens houdt hij spreekbeurten en is hij in te huren als adviseur en consulent.

Fortuyn publiceert zijn non-conformistische standpunten over politiek in boeken en columns. Hij is van 1993 tot en met 2001 columnist voor Elsevier. Hij heeft kritiek op het Paarse kabinet van sociaaldemocraten en liberalen, zonder de christendemocraten. Zo schrijft hij in 1992 Aan het volk van Nederland, zinspelend op het pamflet van Joan Derk van der Capellen tot den Pol uit 1781. Deze Nederlandse politicus en edelman schrijft anoniem in 1781 zijn pamflet Aan het Volk van Nederland, waarin hij de vriendjespolitiek van de regenten hekelt. Fortuyn stelt de kloof tussen de politiek en de burgers aan de kaak, dat Den haag het contact met de mensen in de straat is kwijtgeraakt.

“Buitengewoon minderwaardig mens”

In 1997 verschijnt Tegen de islamisering van onze cultuur. Hij keert zich tegen de multiculturele samenleving en stelt dat de islam haaks staat op de waarden en normen van een moderne westerse samenleving. In het programma Het Lagerhuis krijgt hij het aan de stok met Marcel van Dam, die Fortuyn in een verhit debat een “buitengewoon minderwaardig mens” noemt.

Fortuyn maakt in augustus 2001 bekend actief de politiek in te willen. Hij moet niet denken aan nog een Paars kabinet. In die tijd maakt Wim Kok bekend dat hij niet meer beschikbaar is voor het lijsttrekkerschap. Op 11 september volgen de terroristische aanslagen in Amerika. Het verandert het politieke speelveld drastisch. In november 2001 wordt Fortuyn gekozen tot lijsttrekker van de nieuwe partij Leefbaar Nederland. Fortuyn benadrukt dat hij zichzelf niet als links of rechts bestempelt. Hij is voor minder overheidsbemoeienis en een hardere aanpak van de politie. Door zijn benoeming zeggen vooral linkse leden van de partij hun lidmaatschap op.

“Achterlijke cultuur” en Nederland is vol

In februari 2002 geeft Fortuyn een interview aan de Volkskrant. Hierin verklaart hij dat hij voor afschaffing is van het Grondwetsartikel tegen discriminatie. Fortuyn: “Gij zult niet discrimineren. Prachtig. Maar als dat betekent dat mensen geen discriminerende opmerkingen meer mogen maken, en die maak je in dit land nogal snel, dan zeg ik: dit is niet goed. Laat mensen die opmerkingen maar maken.” Hij noemt de islam een “achterlijke cultuur” en zegt dat Nederland vol is. De journalisten van de Volkskrant maken hem erop attent dat hij dat van zijn partij niet mag zeggen. Fortuyn: “Nou, daar moest ik me maar eens niet zoveel meer van aantrekken.”

Er volgt spoedoverleg bij Leefbaar Nederland. Fortuyn weigert zijn woorden terug te nemen, waarop het bestuur hem afzet als lijsttrekker. Hij kondigt zijn eigen beweging aan, de Lijst Pim Fortuyn. Veel aanhangers van Leefbaar Nederland vertrekken met hem mee, waardoor de partij hoog scoort in de peilingen.

Historisch debat

Fortuyn is tevens lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam. Leefbaar Rotterdam wordt bij de gemeenteraadsverkiezingen van 6 maart 2002 uit het niets de grootste partij. Maar liefst 34,7 procent van de Rotterdammers heeft een stem uitgebracht op Fortuyn. Anderen op de lijst van Leefbaar Rotterdam krijgen nauwelijks voorkeursstemmen, want bijna alle Leefbaar Rotterdam-kiezers stemmen op Fortuyn. 1 op de 3 Rotterdammers heeft op Leefbaar Rotterdam gestemd. Vooral bij de PvdA is de schok groot. De stad is lange tijd een sociaaldemocratisch bolwerk en is in 1 keer die status kwijt.

Later die avond is er een debat op televisie tussen de lijsttrekkers voor de Tweede Kamerverkiezingen van 15 mei. Te weten Ad Melkert (PvdA), Thom de Graaf (D66), Jan Peter Balkenende (CDA), Hans Dijkstal (VVD), Paul Rosenmöller (GroenLinks) en Pim Fortuyn. Paul Witteman interviewt de aanwezigen. Het wordt een historisch debat, waarin de nieuwe politieke verhoudingen zichtbaar worden. Melkert en Dijkstal hebben moeite om hun minachting voor Fortuyn te verbergen en gaan het debat met Fortuyn uit de weg. Het betekent uiteindelijk de politieke doodsteek voor beide fractievoorzitters, want ze verdwijnen na de voor hen dramatisch verlopen verkiezingen op 15 mei 2002 uit de politiek.

Fortuyn luistert naar Melkert tijdens debat.

Demonisering Pim Fortuyn

Onder grote belangstelling presenteert Fortuyn op 13 maart 2002 zijn boek De Puinhopen van acht jaar Paars in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag. Het boek dient vervolgens als verkiezingsprogramma voor zijn partij. Linkse activisten van de Biologische Bakkers Brigade smijten 3 taarten op hem, die zijn gevuld met uitwerpselen en braaksel. De discussie omtrent de beveiliging van Fortuyn komt op gang. Hij krijgt doodsbedreigingen en verklaart zich zorgen te maken over zijn veiligheid. Hij verwijt politici en de media hem te demoniseren.

Een aangeslagen Pim Fortuyn nadat er een taart in zijn gezicht is gegooid.

Fortuyn in het programma Jensen! op 22 maart 2002: “De Nederlandse regering, en dat vind ik dus een ‘bloody shame’, helpt mee een klimaat te creëren van demonisering van mijn persoon. En als mij wat gebeurt, dan zijn zij mede verantwoordelijk. Dan kunnen ze niet hun handen ervan af trekken in de zin van: ‘Ik heb die aanslag niet gepleegd’. Je hebt het klimaat mee gecreëerd en dat moet stoppen.“ Ongeveer 1,5 maand later blijkt Fortuyns angst voor een aanslag op zijn leven gegrond.

De moord op Pim Fortuyn

Want op 6 mei 2002 geeft Fortuyn interviews in het radioprogramma van Ruud de Wild op het Mediapark in Hilversum. De laatste die hem interviewt is Filemon Wesselink, die stage loopt bij BNN. Iets na 18.00 uur stapt hij met Ruud de Wild naar buiten. De Wild biedt Fortuyn een fles champagne aan als dank voor zijn medewerking. Dan klinken er schoten. Fortuyn wankelt en zakt in elkaar. Zijn chauffeur Hans Smolders ziet door het raam van de auto een kleine man met een baseballpet en een blauwe plastic tas. Die schiet vervolgens Fortuyn door het hoofd. Reanimatie mag niet meer baten en Fortuyn overlijdt ter plekke. Hij is 54 jaar geworden.

De moordenaar, de 32-jarige milieuactivist Volkert van der Graaf, maakt zich uit de voeten en wordt gevolgd door Smolders. Van der Graaf wordt bij het vlakbij gelegen tankstation gearresteerd. In binnen- en buitenland wordt geschokt gereageerd. Het is sinds lange tijd dat een politieke moord in Nederland plaatsvindt. In 1584 vermoordt Balthasar Gerards Willem van Oranje. In 1672 lyncht een woedende menigte de gebroeders De Witt.

Overal in Nederland gaan mensen de straat op en er breken rellen uit. “De kogel kwam van links”, is een veelgehoorde uitspraak. Op het Binnenhof verzamelen zich woedende aanhangers. Premier Kok roept op tot kalmte. De verkiezingen op 15 mei gaan door, maar de verkiezingscampagne komt een week tot stilstand. De vermoorde Fortuyn blijft lijstaanvoerder. De Lijst Pim Fortuyn wint de verkiezingen op 15 mei 2002 en komt met 26 zetels de Tweede kamer binnen. Het is de grootse overwinning van een nieuwe partij in onze parlementaire geschiedenis. De LPF wordt de 2e grootste partij van Nederland en vormt met het CDA en de VVD in juli 2002 een nieuwe regering.

Een vrouw gooit bloemen op de auto met het stoffelijk overschot van Pim Fortuyn. De begrafenisstoet is op weg naar de kathedraal in Rotterdam waar de uitvaartdienst wordt gehouden.

“Fortuyn moest gestopt worden”

Volkert van der Graaf vermoordt Pim Fortuyn, omdat hij de politicus ziet als een gevaar voor de zwakkeren in onze samenleving. Het tv-programma Brandpunt weet kort na de aanhouding van Van der Graaf de hand te leggen op wat hij in een verhoor heeft gezegd over zijn motief: “Het democratisch proces leidt niet altijd tot een rechtstaat die rekening houdt met minderheden. Zonder direct Fortuyn met Hitler te willen vergelijken, merk ik op dat laatstgenoemde ook democratisch is gekozen. (…) Ik zag Fortuyn als een persoon die erg op zijn eigen ego was gericht. Een machtswellusteling. Hij probeerde ook steeds makkelijk te scoren met simplistische ideeën. (…) U vraagt mij of ik Fortuyn haatte. Nee, ik haatte hem niet, ik vond hem alleen gevaarlijk. Fortuyn moest gestopt worden.” Volkert van der Graaf wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van 18 jaar.

Kort geding bij de rechtbank in 2018. De moordenaar van Fortuyn, wil in het buitenland gaan wonen.

De Fortuynrevolutie, zoals die weleens wordt genoemd, heeft veranderingen in de Nederlandse politiek teweeg gebracht. Fortuyn heeft zaken bespreekbaar gemaakt die daarvoor taboe zijn. Populistische partijen zijn een onderdeel van ons politieke bestel geworden. Zijn gedachtegoed is nog steeds aanwezig in de Nederlandse politiek.

Op 6 mei 2022 spreekt MAZX-dj Bert Haandrikman met Merel van Dijk, destijds producer bij het radioprogramma van Ruud de Wild op 3 FM. Zij was erbij toen Fortuyn werd beschoten. U kunt het gesprek hier terugluisteren.

(Bron: NPOKennis.nl, Telegraaf.nl, Trouw.nl, Groene.nl, NOS.nl, Revu.nl, RD.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP)