De Paleistuinen van Het Loo

Tijd voor MAX zendt van maandag 12 tot en met vrijdag 15 september 2016 uit vanuit de Paleistuinen van Paleis Het Loo in Apeldoorn. Maar wat is de geschiedenis van deze prachtige tuin eigenlijk? Conservator Paul Rem vertelt.

Nieuwe oude tuin

In de Paleistuinen van het Loo kwamen in de 17de eeuw alleen de bewoners van het Paleis: de bouwheer van Het Loo, koning-stadhouder Willem III en zijn vrouw, de Engelse prinses Mary. Het kleine paviljoentje was in die tijd van binnen met goudleer bekleed en er stonden meubeltjes die buiten geplaatst konden worden. Hier zat prinses Mary met haar dames thee te drinken, te roddelen en van het uitzicht te genieten. Tegenwoordig is het een zogenaamde nieuwe oude tuin. Van 1812 tot 1977 was het in om veel gras en bos te hebben, een echt park. Daarna is alles echter weer teruggebracht naar hoe het daarvoor was. In verdwenen muren onder de grond waren vazen verstopt en op oude prenten hebben ze kunnen zien hoe de tuinen er vroeger uitzagen, zo konden ze dit herstellen.

Symmetrie

Het hele paleis is symmetrisch, met een hoofdgebouw, lagere paviljoens en nog lagere zijvleugels. De tuinen passen zich daarop aan. Sterker nog: de tuinen werden ook wel eens de ‘buitenzaal’ genoemd: zoals men binnen door de representatieve vertrekken kon flaneren, zo kon men dat ook in de tuinen, die dezelfde vormen laten zien. De sierlijke, soms zware ranken van de buxushaagjes in de parterres, komen terug in de zijden damasten wandbespanning binnen. Want ook dat is barok: alle onderdelen van zo’n complex: huis, interieur, tuin en omgeving vloeien samen tot één majesteitelijk geheel.

Veluwe

In die woeste lege natuur van de Veluwe, hadden de Oranjes een prachtige barokke tuin aangelegd. De nadruk ligt op de middenas van de tuin. Links en rechts daarvan liggen sierlijke, geometrische tapijten van buxus, die patronen vormen, met als eye catchers, een veelheid aan beelden, siervazen, echte tuinvazen met planten, fonteinen in alle soorten en maten en bouwsels, zoals de colonnades, die de tuinen op een theatrale wijze afsluiten.

Waterwerken

De barokke tuinen van Het Loo zijn beroemd om zijn waterwerken: verschillende types fonteinen komen er in de tuinen voor: stralen, hoog en laag, maar ook een wereldbol, een hemellichaamsbol en watertrappen (cascades). De ligging van Het Loo was bepalend voor die waterwerken: laag op de droge Veluwe , zodat van kilometers afstand water kon worden aangevoerd dat in een reservoir werd verzameld en dat druk gaf voor het spruiten van het water. De bouwheer van Het Loo, Willem III, kocht grote terreinen op de Veluwe en liet daar sprengen graven. Natuurlijke en gegraven sprengen leidden het grondwater naar het paleis. Onder de grond deed een gigantisch groot en wijdvertakt stelsel van leidingbuizen zijn werk. Alle die stukken zijn versierd met de emblemen van Willem III. Het was namelijk zíjn water! Bij de restauratie van de tuinen, maar ook bij graafwerkzaamheden in de omgeving van de tuinen, werden weer onderdelen van dat buizenstelsel teruggevonden. Op  die kostbare en ingenieuze manier kon onze Willem III wedijveren met de waterwerken van aartsvijand Lodewijk XIV van Frankrijk, de oppermachtige Zonnekoning. Nederland haalt zijn kracht tenslotte uit zijn strijd met en tegen het water. In dit geval is water een bondgenoot.

De Canadese esdoorn

Er staat een hele bijzondere boom op het terrein van Paleis Het Loo. De Canadese esdoorn. Hij staat op de klosbaan, het grasveld grenzend aan het terras. Het is niet zomaar een boom, maar het is er een met een bijzondere geschiedenis. Hoewel de boom is aangetast door zwammen en verzwakt is, hopen ze er bij Paleis Het Loo nog vele jaren van te kunnen genieten. De Canadese esdoorn, het nationale symbool van Canada, is er één uit een set van 12. De boom heeft een opvallend felrode herfstkleur, die verwerkt is in de Canadese vlag. Prinses Juliana schonk de esdoornen aan haar moeder Koningin Wilhelmina ter herinnering aan het verblijf van het gezin in Canada gedurende de Tweede Wereldoorlog. De bomen zijn op verschillende plekken in het paleispark geplant. De meest opvallende is wel het exemplaar op de klosbaan, gelegen aan het terras van restaurant de Balzaal.

Nieuwe jonge boompjes

Het westpaviljoen, dat aan de linkerzijde van het paleis is bijgebouwd, was destijds het woongedeelte van Koningin Wilhelmina. Van hieruit hadden ze een uitstekend zicht op de bijzondere boom. De Canadese esdoorn herinnert buiten nog aan deze verdwenen situatie. Toen de boom in maart 1947 geplant werd, was deze niet hoger dan een persoon. Met de jaren is de esdoorn uitgegroeid tot een indrukwekkend exemplaar. Helaas is een aantal jaar geleden geconstateerd dat de boom is aangetast door de Tonderzwam. De zwam maakt de boom een stuk zwakker. Om te voorkomen dat er takken uitvallen is in 2012 besloten om de boom flink te snoeien. Er zijn enten van de boom gehaald en opgekweekt tot meerdere jonge boompjes. Deze boompjes worden nog een paar jaar doorgekweekt op de kwekerij van het paleis en daarna uitgeplant.