Hoe zit het? Bestaat de dienstplicht nog steeds in Nederland?

Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: bestaat de dienstplicht nog steeds in Nederland?

Van Napoleon tot de Koude Oorlog

De geschiedenis van de militaire dienstplicht in Nederland gaat terug naar de periode 1795-1813, wanneer het huidige Nederland deel uitmaakt van het Franse Keizerrijk. Na 1811 moet een groot aantal Nederlandse mannen, willekeurig gekozen, meevechten in het leger van Napoleon. Wel is er in de 19e eeuw nog de mogelijkheid om de dienstplicht af te kopen.

In de loop van de 20e eeuw geldt er wel een opkomstplicht voor dienstplichtige mannen. Na de Tweede Wereldoorlog volgen namelijk de politionele acties in Nederlands-Indië. Ondertussen blijft een mogelijke wereldoorlog tussen de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie en hun bondgenoten jarenlang in de lucht hangen. Desondanks hoeven veel Nederlanders toch niet het leger in, door een medische afkeuring of vrijstelling. Dit laatste geldt bijvoorbeeld voor degenen die in 1959 zijn geboren.

Lees ook: Josine Droogendijk: “Dit is waarom prinses Amalia niet in het leger zit”

Afgekeurd, vrijgesteld of S5, geen dienstplicht

Gezinnen met meerdere zonen kunnen zich beroepen op de zogeheten broederdienst. “Mijn oudste broer Taco was beroepsmilitair en mijn jongste broer was politieagent. Dus: broederdienst. Er moest iemand wel thuisblijven en dat was ik…”, vertelt Jan Slagter bijvoorbeeld in de podcast De Geboden van Slagter en Dresselhuys. Andere dienstplichtigen hebben er alles aan gedaan om zichzelf af te laten keuren, op basis van psychische stabiliteit. “Ik had een vriend, die wilde ook niet”, aldus Jan Slagter in diezelfde aflevering. “Als ze ’s ochtends moesten aantreden, stond hij in zijn pyjama en riep dan: ik wil naar mijn moeder toe. Dat heeft hij 3 maanden volgehouden, toen hebben ze hem weggestuurd met S5 (de laagste militaire score qua geestelijke stabiliteit, red.).”

Verder kunnen homoseksualiteit, het kostwinnerschap en het volgen van een universitaire studie redenen zijn om niet in dienst te hoeven. In 2008 onthult ChristenUnie-politicus Eimert van Middelkoop dat hij in de jaren 70 zijn dienstplicht heeft ontlopen. Zijn toenmalige werkgever vindt hem onmisbaar, tot opluchting van de latere politicus. Saillant detail: als Van Middelkoop in gesprek met Vrij Nederland deze onthulling doet, is hij minister van Defensie…

Lees ook: Missie MAX: op bezoek bij mariniers in Bosnië

Bestaat de dienstplicht nog steeds in Nederland?

Als het einde van het millennium dichterbij komt, is de Berlijnse Muur gevallen en is de Koude Oorlog ten einde. Daardoor neemt de dreiging van een daadwerkelijke oorlog af en is er minder draagvlak voor de dienstplicht. Sinds 1 mei 1997 is de opkomstplicht opgeschort, maar de dienstplicht bestaat formeel nog steeds. Zodra jongeren in Nederland woonachtig zijn en hun 17e verjaardag hebben gevierd, krijgen ze de zogeheten dienstplichtbrief thuis. Ze zijn niet verplicht om zich te melden, maar kunnen wel opgeroepen worden in het geval van een oorlog of andere uitzonderlijke situatie. Vrouwen van 17 jaar of ouder zijn sinds 2020 eveneens dienstplichtig. Ook zij krijgen dus deze dienstplichtbrief. Mannen en vrouwen blijven tot hun 45e dienstplichtig.

Een hedendaags alternatief voor de klassieke dienstplicht is het Dienjaar Defensie. Jongeren van 18 tot 27 jaar kunnen op diverse gebieden binnen de krijgsmacht werkervaring opdoen. Dit kan een opstapje zijn voor een carrière bij Defensie. Op die manier wil Defensie verbinding met de maatschappij zoeken, maar ook een oplossing vinden voor de eigen personeelstekorten.

(Bron: De Geboden van Slagter en Dresselhuys, Tilburg University, Radboud Universiteit, Rijksoverheid, Werkenbijdefensie.nl, NPO Kennis, Vrij Nederland, Maand van de Geschiedenis. Foto: Michele Ursi/Shutterstock)