Almere bestaat 50 jaar: groeit door tot misschien wel de 5e stad van het Nederland

Op 1 december 1975, in 2025 50 jaar geleden, betrekken de eerste bewoners van Almere hun tijdelijke woningen. Op 30 november 1976 worden de sleutels van de eerste echte huizen uitgereikt. Sindsdien is Almere gegroeid tot de 7e stad van Nederland. Naar verwachting zal Almere de komende jaren doorgroeien tot de 5e stad van Nederland.

Inpoldering

Een belangrijke reden voor inpoldering, waardoor de IJsselmeerpolders zijn ontstaan, is het tegengaan van de vele overstromingen rondom de Zuiderzee. De nieuwe vruchtbare grond zou vooral ten goede komen voor landbouw om voedselschaarste tegen te gaan, zoals die in de Eerste Wereldoorlog is voorgekomen. In de oorspronkelijke plannen zijn ook de Flevopolders bestemd voor landbouw. In de 2e helft van de 20e eeuw komt daar verandering in en worden de Flevopolders betrokken in een landelijke ruimtelijke ordening. De steden in deze polders, en dan voornamelijk Almere en Lelystad, moeten onderdak bieden aan de snelgroeiende bevolking van Amsterdam en aan de rest van de Randstad.

Naamgeving

Almere is vernoemd naar Aelmere, een meer of binnenzee waar nu ongeveer het IJsselmeer zich bevindt. Almere zou ‘groot meer’ betekenen in het Germaans. Zuidweststad is de oorspronkelijke werknaam voor de stad die wordt gebruikt door de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (RIJP) die verantwoordelijk is voor de inrichting van de Flevopolder. Directeur van de Rijksdienst IJsselmeerpolders en landdrost, dr. ir. Otto, vindt de naam Almere in een boekje van de Shell over het IJsselmeer, waarin gesproken wordt over het Aelmere. De naam Almere komt voor het eerst voor in het rapport Verkenningen omtrent de nieuwe ontwikkelingen van de stad Almere in Flevoland, dat begin 1971 door de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders is gepubliceerd. Alternatieve namen voor Almere die zijn bedacht zijn IJmeerstad, IJdrecht, Nieuw Amsterdam, Eemmeerstad en Flevostad.

Zuiderzeevloed

Een groot deel van ons land ligt onder de zeespiegel, hetgeen ons kwetsbaar maakt voor overstromingen. Bescherming tegen hoogwater is daarom van levensbelang. Het oudste plan voor de afsluiting en inpoldering van de Zuiderzee dateert uit 1667 en is bedacht door ingenieur Hendrik Stevin. In die tijd is dit idee technisch echter nog niet uitvoerbaar. In 1886 wordt de Zuiderzeevereniging opgericht. Voorzitter ingenieur Cornelis Lely ontwerpt een nieuw plan voor afsluiting en inpoldering van de Zuiderzee. Lely wordt in 1913 minister van Waterstaat en zorgt ervoor dat inpoldering in het regeringsprogramma komt. Er zijn protesten vanuit de visserij en door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gaan de plannen de ijskast in.

De Zuiderzeevloed van 1916 zorgt ervoor dat inpoldering weer op de agenda komt. Deze overstroming richt grote schade aan en toont de noodzaak voor betere waterbeheersing. In 1918 wordt daarom de Zuiderzeewet getekend. Ook gaat het parlement akkoord met het aanleggen van de Afsluitdijk. In 1932 is de Afsluitdijk gereed en vanaf dan heet het zoete binnenwater het IJsselmeer.

Vanaf 1955 wordt begonnen met de drooglegging van Oostelijk Flevoland. In 1959 wordt gestart met de Zuidelijke IJsselmeerpolder. Dat is het deel van de polder waar Almere ligt. In 1967 is de 70 kilometer lange dijk om de polder gesloten en begin het gemaal het water uit de polder te pompen. Na 7 maanden pompen is het water uit de Zuidelijke IJsselmeerpolder gepompt. In mei 1968 valt de polder droog.

Projektburo Almere

In 1961 komt de Dienst Zuiderzeewerken met een plan, het Structuurplan voor de Zuidelijke IJsselmeerpolders. Voor het eerst worden 2 nieuwe stedelijke gebieden in kaart gebracht, namelijk Lelystad en Almere. De RIJP is onderdeel van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. De RIJP is verantwoordelijk voor de inrichting van de Flevopolder en is gevestigd in Lelystad. Almere is dus eigenlijk bedacht in Lelystad. Een tweede overheidsorganisatie is verantwoordelijk voor het bestuur van de nieuwe poldersteden, Dronten, Lelystad, Zeewolde en Almere. Dit is de ZIJP, het openbaar lichaam Zuidelijke IJsselmeerpolders. De RIJP stelt een werkgroep aan, Projektburo Almere.

Projektburo Almere heeft als taak een stedenbouwkundig plan voor Almere te maken. Het is een interdisciplinair team met onder anderen planologen, stedenbouwkundigen, sociologen en verkeerskundigen en staat onder leiding van prof. ir. Dirk Frieling. Frieling: “We hadden weinig ervaring. Voor ons was alles een probleem, waardoor grote zaken als infrastructuur tussen de bedrijven door moesten plaatsvinden. Iemand met ervaring had beter prioriteiten kunnen stellen. Aan de andere kant denk ik dat de ontspannen en experimentele houding, die improviserende manier waarop het Projektburo Almere dit megaproject aanpakte, de stad uiteindelijk toch ten goede is gekomen. Die stemming van ‘waarom niet!’, de houding om ideeën een kans te geven, die heerst nog steeds.”

Meerdere stadskernen

Almere moet een centrale stad worden met daaromheen kleine kernen. Hierdoor krijgt de stad de mogelijkheid om te groeien. Door die meerkernige opzet kunnen de stadskernen een eigen ‘sfeer’ ontwikkelen: Almere Haven is dorps, Almere Stad is stedelijk, Almere Buiten heeft de sfeer van een buitenwijk en Almere Poort een mix van een stedelijk en landelijk gebied. Almere Stad en Almere Buiten zijn via de wijk Tussen de Vaarten met elkaar verbonden geraakt.

Eerste bewoners

Het Bivak is een groep van 8 tijdelijke woningen, die eind 1975 in Almere Haven zijn neergezet. In een hofje zijn 8 tijdelijke woningen bij elkaar geplaatst en bestrating aangelegd. Hier wonen de kwartiermakers van de stad Almere: 13 volwassenen en 9 kinderen. Ze werken bij de GGD, de PTT en de politie. Politieman Wim Leeman krijgt op 1 december 1975 als eerste de sleutel van zijn tijdelijke woning. Hij is ook de bedenker van de naam Bivak. Leeman: “Als ik de omgeving en de huisjes bekijk en de tekening bestudeer, dan lijkt het hofje op een bivak, een soort kampement zoals in militaire dienst.” Behalve de 8 huisjes, enkele bouwketen en kantoortjes van de RIJP is er niets.

Op 30 september 1975 komt minister Westerterp van Verkeer en Waterstaat naar Almere en slaat de eerste heipaal voor 414 woningwetwoningen. 300 mensen, waaronder 100 kandidaat-bewoners, zijn bij die eerste paalslag aan de Schoolwerf aanwezig. Woningen zijn niet de eerste gebouwen van Almere. Sinds 1964 is er een werkeiland met barakken aan de Oostvaardersdijk. In 1974 wordt de graansilo Hagevoort langs de Hogevaart gebouwd. De eerste heipaal voor een telefooncentrale wordt geslagen op 3 september 1974.

De bouw van die eerste serie woningen neemt ruim een jaar in beslag. De eerste 100 nieuwe Almeerders, bewoners van 24 huizen, krijgen op 30 november 1976 in café-restaurant De Roef de sleutel van hun huis. Henk en Lia De Clerk en hun 2 dochters krijgen uit handen van minister Westerterp als eersten de sleutels van hun huis op de Schoolwerf 21.

Café-restaurant De Roef in een pril Almere

Gemeente Almere

Op 21 mei 1978 gaan 1182 kiesgerechtigde Almeerders naar 1 van de 2 stembussen om de eigen eerste Adviesraad te kiezen. Almere is dan nog geen zelfstandige gemeente. De stad heeft dus ook nog geen burgemeester. Maar met een opkomstpercentage van 75,53 procent blijkt de betrokkenheid van de Almeerders groot. De PvdA komt als winnaar uit de bus met 13 zetels, gevolgd door de Algemene Partij Almere, het CDA en als laatste de CPN met 1 zetel.

Op 1 januari 1984 wordt Almere officieel een gemeente. Een dag later vindt de eerste gemeenteraadsvergadering plaats van de Gemeente Almere. Burgemeester Han Lammers krijgt de burgemeestersketting omgehangen, de eerste gemeenteraad wordt geïnstalleerd en de eerste 5 wethouders worden gekozen. Flevoland is sinds 1 januari 1986 de 12e provincie van Nederland.

Lees ook: Wandeltip: het drijvend wandelpad (IJsvogelpad) in het Wilgenbos in Almere

Almere groeit door

Almere is inmiddels uitgegroeid tot de 7e grootste gemeente van ons land. De bevolking van de gemeente Almere is met 125.033 inwoners toegenomen van 104.541 inwoners in 1995 tot 229.574 inwoners in 2025. Dat is een uitzonderlijk grote groei van 120 procent. De gemiddelde leeftijd is 39 jaar. Naar verwachting zal Almere de komende jaren doorgroeien tot de 5e stad van Nederland, met zo’n 350.000 inwoners. Tot 2040 zullen in het centrumgebied 10.000 tot 15.000 woningen worden bijgebouwd.

Almere bestaat 50 jaar en dat moet worden gevierd. De festiviteiten vinden plaats tussen november 2025 en november 2026. Precies 50 jaar nadat de eerste bivakhuisjes in gebruik zijn genomen in november 1975 en de eerste bewoners hun sleutels hebben gekregen in november 1976. Het jubileumjaar wordt afgesloten met een slotfeest in Almere Centrum.

Op 1 december 2025 opent burgemeester Hein van der Loo in Stadsarchief Almere de tentoonstelling De eerste sleutels van Almere, van Bivak tot Schoolwerf (1975-1976). Met verschillende unieke foto’s en een kopie van ‘Het kleinste Museum van Almere’ brengt de tentoonstelling Het Bivak en het eerste jaar van de stad tot leven.

(Bron: Almere.nl, Canonvanalmere.nl, Flevolandsgeheugen.nl, Rijkswaterstaat.nl, CBS.nl, Historiek.net, Stadsarchief.almere.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP en Shutterstock)