De burgemeester van Delft en zijn dochter
Publicatiedatum: 8 juni 2017
In 2004 doet het Rijksmuseum de duurste aanschaf in zijn geschiedenis tot dan toe; voor 11,9 miljoen euro koopt het museum het schilderij De burgemeester van Delft en zijn dochter van een familie uit Wales. Onderzoekers twijfelen echter al jaren over de identiteit van de uitgebeelde man. Is het wel de burgemeester van Delft? En zo nee, naar wie kijken wij dan? Professor Frans Grijzenhout ontrafelt samen met zijn collega hoogleraar Niek van Sas het raadsel achter dit kunstwerk.
Wilt u weten wat de muts van de vrouw zegt? En het boeket? De brief? Het dak van het Prinsenhof? Beweeg dan met uw muis over het schilderij. Bepaalde elementen zullen oplichten. Er zijn er 9 te vinden. Wanneer u daarop klikt, verschijnt extra informatie.
Oude Kerk van Delft
De kerktoren in het schilderij is te herkennen als die van de Oude Kerk in Delft.
Torentje Delflandhuis
Het Delflandhuis is rond 1505 gebouwd. Het diende als vergaderplaats van de Hoogheemraden van Delfland en als basis voor inspecties.
Dakruiter Prinsenhof
In dit complex is in 1655 de Delftse Kamer van Charitate gevestigd, een liefdadigheidsinstelling.
De brief
Soms is een brief in een schilderij de sleutel tot identificatie. Maar het opschrift is op dit schilderij praktisch onleesbaar geworden. Wat zou de aard van deze brief zijn? Is het een bedelbrief? Het blijft een raadsel.
Vaas met bloemen
De vaas met bloemen staat vreemd genoeg niet binnen, maar buiten in het venster. Ook in de Gouden Eeuw is dat apart. Jan Steen moet er dus iets mee bedoeld hebben. Een boeket staat in het algemeen symbool voor de kwetsbaarheid van het leven. In dit geval verwijst het mogelijk ook naar de dood van de eerste echtgenote van de uitgebeelde man.
Stoepje
De geschilderde man zit op zijn gemak op het stoepje. De deur van het grachtenpand waarnaar het stoepje leidt staat open. Het is duidelijk; de man is de eigenaar van de woning. Na onderzoek is de locatie vastgesteld. Het gaat om de Oude Delft nummer 111 te Delft. Jan Steen heeft het stoepje rechts op de onderste tree gesigneerd en gedateerd.
Hoofddeksel
De kleding van de vrouw is eenvoudig, maar het bont op haar muts wijst er mogelijk op dat ze betere dagen heeft gekend. In die tijd is een muts met een bontrandje typisch Duitse kledingdracht. In de 17de eeuw komen veel arme Duitse migranten naar de rijke Nederlandse republiek in de hoop op een beter bestaan.
Stadswapen
Het stadswapen van Delft.
Kleding meisje
De dochter draagt een kostuum dat in die tijd gebruikelijk is voor meisjes tot 17 jaar. Haar rok is opgespeld, waardoor de kostbare onderrok en haar elegante schoentje goed te zien zijn. Daarnaast is ze behangen met parels. Haar vader is duidelijk welgesteld. In de Gouden Eeuw kleden rijke ouders zichzelf vaak in het zwart, maar aan hun kinderen is te zien hoe welgesteld ze echt zijn.
Kleding man
De man draagt een zwart kostuum van een zijdeachtige stof. Daaruit is op te maken dat hij een rijke koopman is. Aan zijn linker ringvinger draagt hij een zegelring. Die komt goed van pas bij het verzegelen van brieven.
Jan Steen
De burgemeester van Delft en zijn dochter is gemaakt door Jan Steen, een wereldberoemde Hollandse schilder uit de Gouden Eeuw. Hij wordt geboren in 1626 in Leiden als zoon van een bierbrouwer. Tegen de verwachting van zijn vader in besluit Steen te gaan schilderen. Daarin is hij bijzonder goed én productief; tijdens zijn leven maakt hij ruim 400 schilderijen. Vooral zijn humoristische genrestukken (schilderijen over het dagelijks leven) maken hem wereldberoemd. U kent vast de uitdrukking ‘een huishouden van Jan Steen’. Hij schildert ook portretten en historiestukken. Steens werk zit vol met subtiele hints en symbolen, en heeft vaak een moralistische boodschap. Naast het schilderen is Steen ook op ander terrein actief. Hij runt onder andere een brouwerij in Delft, op de Oude Delft nummer 74. Jan Steen overlijdt in 1679.
Zijn het de burgemeester van Delft en zijn dochter?
Het portret is in 1655 geschilderd. Dat vernauwt het zoekveld naar de burgemeester. De onderzoekers duiken de archieven in om te kijken wie in 1655 burgemeester van Delft is. Daarbij komen 4 namen naar voren. Maar wie van hen is het? Het is duidelijk dat de geschilderde man voor zijn eigen huis zit. Als we de locatie daarvan kunnen achterhalen, kunnen we kijken of die overeenkomt met de adresgegevens van de 4 mannen in het archief. Gelet op de positie van de Oude Kerk, het Prinsenhof, het Delflandhuis en de gracht is vast te stellen dat de woning zich aan de westkant van de Oude Delft bevindt. Het huis moet ongeveer schuin tegenover de brouwerij van Jan Steen hebben gelegen. Slechts één van de burgemeesters woont op de Oude Delft. Dat is Geraldo Briell van Welhouck. Maar Briell is in 1655 62 jaar oud, terwijl de man op het schilderij een stuk jonger lijkt. Ook heeft Briell 2 kinderen. Het is niet aannemelijk dat hij slechts één van zijn telgen heeft laten schilderen. Het is dus niet erg waarschijnlijk dat de uitgebeelde man deze burgemeester van Delft is.
Op zoek naar de man en het meisje
Dan willen we natuurlijk graag weten wie de man wel is. De zoektocht gaat verder. De wetenschappers zoeken naar een man die aan de westzijde van de Oude Delft woont. Gelet op het schilderij zal hij in 1655 tussen de 40 en 50 jaar zijn geweest. Het meisje van een jaar of 14 is vermoedelijk zijn enige levende kind. Er zijn ook aanwijzingen dat de man weduwnaar is. Verder staat Jan Steen erom bekend dat hij graag zichzelf, familieleden of kennissen uitbeeldt. Van de 8 portretten die hij heeft gemaakt, zijn namelijk de meeste van persoonlijke of zakelijke relaties van Steen. Met deze informatie in hun achterhoofd duiken hoogleraren Van Sas en Grijzenhout de Delftse archieven in, op zoek naar de onbekende man en zijn dochter.
De ontknoping..
Uiteindelijk komt er één naam naar voren: Adolf Croeser. Deze korenhandelaar heeft één dochter, Caterina, die zo’n 13 jaar is op het moment van schilderen. Verder is het bekend dat Croesers’ eerste vrouw is gestorven, dat hij aan de westzijde van de Oude Delft heeft gewoond en dat hij borg stond voor Steen. De identiteit van de geschilderde man en zijn dochter is ontrafeld!
De tweede aflevering van Kunstraadsels op donderdag 8 juni 2017 om 20.25 uur op NPO 2.
(Bron: Rijksmuseum, Universiteit van Amsterdam)
