Paul Rem: ‘Prinses Beatrix en Jantje Beton’

Wanneer prinses Beatrix maandag 22 mei 2023 de Jantje Beton Prijs aan de meest speelvriendelijke gemeente uitreikt, dan is dat geen verplichting. Natuurlijk is het wèl een verplichting, want zo’n afspraak staat al maanden (zo niet meer dan een jaar!) in de koninklijke agenda. De oud-koningin is nog steeds een zeer actief lid van de koninklijke familie. Maar het feit dat ze geen regerend vorstin meer is, maakt ook dat ze zelf kan bepalen welke uitnodiging ze aanneemt. In dit geval zal ze niet lang hebben hoeven nadenken, want de prinses is al decennia bij Jantje Beton betrokken. Ze is niet voor niets beschermvrouwe, nadat ze jarenlang bestuurslid was geweest. Elk jaar weer reikt zij de prijs uit! Op 22 mei doet ze dat in Leiden.

Jantje Beton is hard nodig

Maar eerst even dit: Jantje Beton is hard nodig. De naam van de organisatie die zich inzet voor jeugdvoorzieningen verwijst naar een jong jongetje dat in de stad opgroeit en behoefte heeft aan gelegenheid om te spelen. Het ‘bleekneusje uit de stad’ bestaat helaas nog steeds. ‘Stop nooit met spelen’ is het motto van Jantje Beton. En dat is niet vanzelfsprekend. Voor veel kinderen kan de stad een ongezonde omgeving zijn. Soms kan dat spelen door huiselijke omstandigheden thuis niet, en soms kan het vanwege onveiligheid buiten ook niet.

Mijn vrouw en ik hebben jaren in de binnenstad gewoond en pas toen we ons eerste kindje hadden viel het ons op hoe weinig groen en speelruimte er is. Daar wordt dus al sinds 1968 iets aan gedaan: jaarlijks doen ruim 350.000 kinderen mee aan de activiteiten en projecten van Jantje Beton. Kinderen weten zelf wel wat ze aan speelruimte nodig hebben, vandaar dat een speciale kinderjury bepaalt welke gemeente als beste uit de bus komt. Dit jaar maken Gouda, Nijmegen en Rijswijk een kans op de prijs: een geldbedrag, en een replica van een beeldje. Een koninklijk beeldje.

Beatrix is beschermvrouwe

Want de historische verwevenheid van Beatrix en Jantje gaat veel verder dan een betrokken beschermvrouwschap. Het beeldmerk van de organisatie is een jongetje dat kordaat 1 arm omhoog steekt en dwingend om aandacht vraagt. Het is een ontwerp van illustrator Bert Bouman. Naar de tekening van Bouman maakte Beatrix een beeldje in haar atelier op het terrein van Kasteel Drakensteyn, dat in brons werd gegoten. Ze onthulde het in 1973 in Madurodam, de ‘stad’ waarvan zij de burgemeester was. Het staat er nog steeds. Ondanks het opgeheven armpje dat Beatrix achteraf veel te kort vond…

Kunst met een doel!

Het beeldje van Jantje Beton is bijzonder, omdat Beatrix niet vaak naar buiten trad als kunstenares. Misschien dacht ze zoals haar grootmoeder koningin Wilhelmina, die een niet onverdienstelijk tekenaar en schilder was, maar die ook met mondjesmaat exposeerde. Het was bekend dat de koningin schilderde. In elk paleis beschikte zij over een atelier, maar ook kon de majesteit aan de kant van de weg, in het bos of in de stad achter een ezel worden aangetroffen.

Toen tijdens de 2 wereldoorlogen de armoede van veel Nederlanders groot was als gevolg van de economische crisis, gaf zij de AVRO toestemming kalenders te produceren met platen naar schilderijen van haar hand. De opbrengst van de verkoop ging naar noodlijdende kunstenaars. Maar Wilhelmina beschouwde haar ‘hobby’ vooral als een persoonlijke uitlaatklep. Ze wilde graag beoordeeld worden als staatshoofd, maar niet als kunstenaar.

Ook voor Beatrix betekende het wekelijkse moment in haar werkplaats als ‘een moment voor jezelf’. Even weg van de knellende verplichtingen of zorgen van huiselijke aard. Maar voor Jantje Beton maakte ze graag een uitzondeling. Sterker: het idee van een mascotte was haar eigen idee. Kunst met een doel!

Paul Rem is kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX. Lees hier al zijn columns.

(Foto: ANP)