Paul Rem: ‘Ik vind juist de stadsmusea buiten de grote steden in het westen van het land zo’n verademing’

Als kunsthistoricus, kunstliefhebber en ‘museumman’ ga ik graag naar musea. Als het even kan bezoek ik in het weekend een museum, of wijk ik doordeweeks van mijn route af om een tentoonstelling te bekijken. Niet dat zoiets lang hoeft te duren, want ik ben altijd een beetje bang voor het verschijnsel ‘kunstmoeheid’. Voor je het weet kijk je alleen met een technisch oog en vergeet je te genieten van wat je ziet. Want kunst is fijn en helend en een museum is een veilige en inspirerende omgeving.

Stadsmusea buiten de grote steden zijn een verademing

Verrassend is als je kennismaakt met een kunstwerk dat je nog niet eerder had gezien. De grote musea in de Randstad kunnen bogen op rijke collecties. Grote stukken van grote meesters. Maar ik vind juist ook de stadsmusea buiten de grote steden in het westen van het land zo’n verademing. Met veel plezier dwaal ik door het Drents Museum in Assen, of het Bonnefanten Museum in Maastricht.

Vorige week was ik weer in zo’n pareltje: het Historisch Museum in het schilderachtige vestingstadje Brielle, vlak onder Rotterdam. Brielle (ook wel Den Briel) mag geen grote stad zijn, maar het heeft een rijke geschiedenis. Het speelde een cruciale rol in de vrijheidsstrijd die het toenmalige Nederland voerde tegen de wrede overheersers, de Spanjaarden. 80 jaar heeft de oorlog uiteindelijk geduurd. Een lange tijd, en met vele onderbrekingen en een lange wapenstilstand, maar toch: oorlog. Het Brielse museum heeft een mooie historische opstelling gemaakt die je laat zien wat er gebeurde op 1 april 1572. Die dag veroverden de ’watergeuzen’ (op de zeeën ronddolende piraten) Brielle op de Spaanse soldaten. Voor Willem van Oranje, die een leger op de been had gebracht om de Spanjaarden te verjagen, een gunstige overwinning! Want meer steden zouden volgen en het werd een echte opstand.

Brielle

Prins Willem bezocht Brielle een paar keer en hij trouwde er zelfs, deze zomer (2025) 450 jaar geleden, met zijn 3e vrouw, Charlotte van Bourbon. Dat aan Willem van Oranje aandacht wordt besteed blijkt uit een prachtig klein kunstwerkje uit de 19e eeuw: een romantisch gezicht op het grafmonument van Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk van Delft. Het valt op door zijn pompeuze vergulde lijst, maar die lijst zorgt er ook voor dat het paneeltje goed opvalt; het richt de blik naar de voorstelling. Het museum heeft het schilderijtje niet in eigen bezit, maar het wordt voor langere tijd geleend van een gulle verzamelaar. Dat het schilderijtje er hangt is begrijpelijk. Willem van Oranje, de held van onze onafhankelijkheidsstrijd, is uiteindelijk in Delft vermoord door een huurmoordenaar die door Spanje werd betaald.

Boven Oranjes graf werd na zijn dood het monumentale grafmonument geplaatst dat ontworpen was door Hendrick de Keyser, de toen beroemde beeldhouwer en architect. Het staat er nog altijd en het bekroont de grafkelder van de Oranjes. Het monument is een Renaissance tempeltje dat bol staat van de symboliek, maar wat ontroert is de in marmer gebeeldhouwde prins, uitgebeeld in de kleding die hij droeg tijdens zijn dood, met aan zijn voeten zijn ontroostbare hondje.

Het is goed zoals het is

Zo gedetailleerd geeft het olieverfschilderijtje in Brielle dit niet weer. Het gaat ook meer om een impressie, om het werken met licht en donker. De toen bekende schilder van kerkinterieurs, Johannes Bosboom, liet vooral het gevoel meespreken. Helder zonlicht verlicht delen van het witte marmer en de gouden bollen boven op het monument. Het zwartgeverfde hekje eromheen houdt de 3 belangstellende bezoekers op een afstand. Een eerbiedige afstand ook, want de verering van Willem van Oranje was groot, ook in de tijd van Bosboom die de situatie in Delft schilderde zoals het was in de jaren 1860. Maar de 3 bezoekers lijken kleding uit de 17de eeuw te dragen. Alsof Bosboom vanuit de 19de eeuw een brug slaat naar de 17de eeuw. Is het schilderijtje een schets voor een groter werk? Misschien. Maar ik denk het niet. Het werkje is goed zoals het is. Een groot klein werkje dat een bijzonder verhaal vertelt in Brielle.

Paul Rem is architectuur- en kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX.  Maak ook eens een stadswandeling langs de Nederlandse bouwkunst met Paul Rem. Lees hier al zijn columns.

(Hoofdfoto: ANP, foto schilderij: Paul Rem)