De 100e vierdaagse van Nijmegen
In 2016 is voor de 100ste keer de Vierdaagse van Nijmegen gelopen. Dit wandelfestijn is de grootste meerdaagse wandelwedstrijd ter wereld waar liefhebbers en soldaten hun kilometers maken om uiteindelijk de finish te halen op de zogenaamde Via Gladiola. 100 maal blaren, zweet en gladiolen.
600 wandelverenigingen
Bij de in 1908 opgerichte Koninklijke Nederlandse Bond voor Lichamelijke Opvoeding zijn ongeveer 600 wandelverenigingen aangesloten. Eén van die verenigingen, de Stichting Internationale Afstandsmarsen Nijmegen, organiseert jaarlijks de grootste meerdaagse wandelwedstrijd ter wereld, De Nijmeegse Vierdaagse.
1e vierdaagse
In 1909 wordt de 1e Vierdaagse georganiseerd. Er staan 15 verschillende parcoursen op het programma waar deelnemers uit verschillende delen van het land kunnen starten. Start en finish is op dezelfde plek. 4 dagen moeten de 306 wandelaars een afstand van 140 kilometer afleggen, hetgeen neerkomt op 35 kilometer per dag. Aan de Vierdaagse doen zowel liefhebbers als militairen mee. Op zeker 2 parcoursen kan niet worden gestart: in Rotterdam is namelijk cholera uitgebroken. Degenen die de tocht voltooien, ontvangen het vierdaagsekruis, het kruis voor betoonde marsvaardigheid.
1 Parcours
15 parcoursen is toch wel wat veel van het goede. De organisatie besluit het jaar daarop dat nog maar op 1 plaats gestart kan worden en dat is in Arnhem. De route is als volgt: de start is in Arnhem, vervolgens lopen de deelnemers via Doetinchem, Lochem en Apeldoorn weer terug naar Arnhem. De lopers kunnen kiezen voor een afstand van 35, 45 of 55 kilometer.
Wetenschappelijke belangstelling
In 1911 is de startplaats Utrecht en de finish 4 dagen later weer in Utrecht. Dit maal is ook van wetenschappelijke hoek belangstelling voor het wandelfestijn. In de NRC verschijnt een artikel waarin staat dat de Amsterdamse arts dr. M. Meijers met 2 assistenten de toestand van een aantal wandelaars gaat meten. De resultaten zijn opvallend: bij deelnemers die 35 kilometer lopen, vindt hij een gewichtstoename van soms wel 1.5 kilo. Alleen bij deelnemers aan de langste afstand ontdekt de arts een gewichtsafname.
Marsvaardigheid
Vanaf 1912 neemt het aantal deelnemers toe, vooral meer burgers trekken de wandelschoenen aan. Nijmegen wordt in 1912 aangedaan en de lopers worden er zeer gastvrij ontvangen. Vanaf dat moment neemt Nijmegen vrijwel elk jaar een vaste plaats in tijdens het vierdaagse wandelevenement. In 1913 wandelt de eerste vrouw mee. Zij loopt de tocht echter niet uit. De marsvaardigheid van de deelnemers is dusdanig toegenomen dat de organisatie besluit een tijdslimiet vast te stellen voor de tocht van 1914: lopers moeten de afstanden van 35 en 45 kilometer afleggen in 12 uur, die van 55 kilometer in 13 uur.
Eerste Wereldoorlog
2 jaar lang wordt de tocht echter niet georganiseerd vanwege het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Pas in 1916 gaan 206 deelnemers weer van start. In 1917 moeten militairen na de wandeling tonen nog gevechtsklaar te zijn. Dat doen ze door na een mars een parcours af te leggen met hindernissen binnen 1 uur na de mars.
1921
Tijdens de Vierdaagse van 1921 is het drukkend warm. Dat zorgt voor het grootste aantal uitvallers uit de geschiedenis van de wandelvierdaagse. 1030 deelnemers gaan van start en er zijn 707 uitlopers.
Goudenkruisdrager
Ritmeester Jhr. A. van der Goes uit Amersfoort loopt in 1926 de Vierdaagse voor de 10e keer uit en is daarmee de eerste Goudenkruisdrager. Er komt een huldigingscomité en de huzaar ontvangt een zilveren beker, een legpenning, een album met de namen van de schenkers en een zilveren plaquette.
Zonnesteek
In 1927 is de 1e dode van de Vierdaagse te betreuren. De 32-jarige politieagent van de Rotterdamse politie K. Rozeboom wordt na 35 kilometer onwel van de hitte. Hij overlijdt de volgende ochtend als gevolg van een zonnesteek. De politieman is de tocht zonder enige voorbereiding begonnen. De reden voor zijn deelname is geld: hij zal een premie van 50 gulden ontvangen als hij de Vierdaagse voltooit.
Buitenlandse deelnemers
Vanwege de Olympische Spelen in 1928 in Amsterdam is het wandelparcours in dat jaar van Nijmegen naar Amsterdam. Voor het eerst doen buitenlanders mee: Duitse militairen, burgers uit Groot-Brittannië, 1 Franse fotograaf en 20 Noorse militairen. Die Noren proberen elke dag als 1e te finishen, hetgeen niet goed valt bij de leiding: het is immers geen wedstrijd. Achteraf blijkt dat een Noorse krant een beloning in het vooruitzicht heeft gesteld als de militairen elke dag als eerste over de streep komen.
Eten
Het inschrijfgeld bedraagt in 1931 Fl. 6.50 volpension en Fl. 2.50 zonder pension. Er doen ongeveer 2000 deelnemers mee, die dagelijks 80 kilo kaas, 300 kg gehakt, 100 kg kluiven voor de soep, 2000 broden, 400 kg boter, 1100 struiken andijvie, 2000 kg aardappelen, 90 kg tongenworst, 100 kg uien en 2000 eieren verorberen. Het budget voor de organisatie bedraagt Fl. 14.000.
Meer burgers dan militairen
Vanaf 1932 lopen voor het eerst meer burgers mee dan militairen. Tevens is het de 1e maal dat een radio-uitzending wordt gewijd aan de wandelvierdaagse. De AVRO zendt vanuit het Concertgebouw uit en laat Nederlandse en internationale wandelaars aan het woord. De organisatie moet in 1933 3 Noren diskwalificeren, omdat ze zich in looppas blijven voortbewegen. Later blijkt dat een blad in Oslo de snelste van de 3 reis- en verblijfskosten zou vergoeden.
Tweede Wereldoorlog
Vanwege haar 10e deelname, ontvangt mevrouw M.J. van der Kleij-Vrijenhoek samen met haar man het gouden kruis. Tot 1934 ontvangen 42 deelnemers deze beloning. Tot 1939 is het kruis vervaardigd van echt goud. De wandeltocht van 1939 is 6 jaar lang de laatste, aangezien tijdens de Tweede Wereldoorlog geen Vierdaagse wordt georganiseerd. Toch wordt in 1940 een nood Vierdaagse georganiseerd. In 1941 mag vanwege het samenscholingsverbod dat is uitgevaardigd door de Duitse bezetter de tocht niet plaatsvinden. Een aantal wandelaars organiseert daarom een Vierdaagse op eigen gelegenheid.
Stierenmelk
Na de Tweede Wereldoorlog staan meerdere steden te trappelen om de organisatie van de Vierdaagse over te nemen van Nijmegen. De Nijmegenaren komen in opstand en richten het ‘Actie Comité de 4-daagsche’ op en beginnen op 3 december 1945 de actie ‘Nijmegen en de 4-daagsche één’. Dat is een groot succes en de Vierdaagse blijft een Nijmeegs spektakel. Voor het vierdaagsekruis is echter in dat jaar in Nederland geen zijde meer te vinden. Iemand reist naar Parijs om aan het benodigde lint te komen. In de 1e jaren na de oorlog is het favoriete drankje voor tijdens de wandeltocht zogenaamde stierenmelk. De samenstelling van deze drank is een geklutst ei, melk, suiker en als belangrijkste ingrediënt een scheut cognac!
Conflict
Rond 1950 ontstaat een conflict tussen NBvLO en de Nederlandse Wandelsport Bond. Het loopt zo uit de hand dat de NWB in 1953 dreigt een wandeltocht in Apeldoorn te organiseren, gelijktijdig met die van Nijmegen. In 1954 gebeurt dat ook. Tevens gaan in 1954 meer dan 10.000 wandelaars van start in Nijmegen en in 1955 lopen voor het eerst meer dan 10.000 wandelaars de Vierdaagse uit. Tevens maken Israëlische soldaten hun 1e opwachting tijdens de wandeltocht.
Doden
In 1961 overlijdt een Zwitser tijdens de Vierdaagse. Hij is de 2e dode na de in 1927 overleden politieagent K. Rozenboom. De vlaggen gaan halfstok en de intocht is versoberd. De televisie doet zijn intrede tijdens de Vierdaagse: de NTS zendt de intocht uit waardoor in 1962 ongeveer 250.000 mensen de intocht bezoeken. De tocht van 1962 wordt een Britse jonge soldaat noodlottig: hij stort in elkaar en overlijdt op weg naar het ziekenhuis.
Gouden jubileum
Het gouden jubileum van de Vierdaagse wordt in 1966 gevierd. Regen is spelbreker tijdens de intocht, maar dat mag de pret niet drukken. Een bank, de Bruinese-bank, vernoemd naar de overleden marsleider Bruinese, en een beeld getiteld Twee Wandelaars worden aan de organisatie geschonken. Die staan nog steeds in het Julianapark. Voor de laatste keer staat de 55 kilometer op het programma. Deze afstand wordt pas in 2016 weer gelopen tijdens de 100e uitvoering.
Prins Claus
Prins Claus loopt in 1967 de Vierdaagse. Hij wordt op vrijdag tijdens de intocht begroet door zijn dan kersverse vrouw prinses Beatrix. Het parcours van 55 kilometer is in 1967 ingekort naar 50 kilometer.
Hitte
De wandeltocht uit 1972 breekt weerrecords. Op de 1e dag overlijdt een Deense officier. De organisatie besluit alle afstanden met 10 kilometer in te korten, de wandelaars mogen later binnenkomen en de militairen mogen hun bepakking in de kazerne laten. Toch worden 2 Zwitsers later in de week bevangen door een zonnesteek en 1 van hen overleeft dit niet. Vele wandelaars halen de finish niet.
Vierdaagse-film
De blinde pianist en zanger Jules de Corte loopt in 1974 samen met zijn dochters de Vierdaagse. Israëliërs lopen dit jaar niet mee vanwege de spanningen in het Midden Oosten. Regisseur René van Nie is van de partij om de film De Vijf van de Vierdaagse op te nemen. Hoofdrolspelers zijn Jessica Benton (Elizabeth Frazer in The Onedin Line), Jan Blaaser, Leen Jongewaard, Onno Meulenkamp, vechtsporter Jon Bluming en Johnny Kraaykamp. De film gaat over 5 gedetineerden die de Vierdaagse lopen om te bewijzen dat ze zich in de maatschappij weten te gedragen. De heren hebben echter geen trek in de vele kilometers, hetgeen tot hilarische toestanden leidt.
Postzegel
De diamanten Vierdaagse van 1976 is reden voor de PTT om een speciale postzegel te vervaardigen van 40 cent. Die krijgt in 1991 een opvolger van 80 cent. Er wordt een penning geslagen en er is een tentoonstelling in Nijmegen. Het jaar daarop starten de 50 kilometer wandelaars voor het eerst in het donker, aangezien Nederland in 1977 de zomertijd invoert.
Vrouwen
In 1978 demonstreren vrouwen tegen het feit dat ze de 50 kilometer niet mogen lopen. De organisatie vindt dat ‘biologisch niet verantwoord’. De demonstraties hebben in 1980 resultaat: het is dan voor de vrouwen ook mogelijk om het parcours van de langste afstand te wandelen.
Actiegroep
Politiek is tijdens de Vierdaagse een verboden onderwerp. Toch loopt in 1982 een actiegroep mee onder het motto Is Het Hier Oorlog?. Zij demonstreren tegen de deelname van militairen tijdens de wandeltocht. De organisatie dreigt de groep met uitsluiting, omdat ze een zogenaamde Ban de Bom-vlag met zich meedragen. Tevens vertikken de demonstranten het om over een ponton bij Cuijk te lopen die door militairen is aangelegd. Ze wijken af van de route. In 1984 zet de organisatie de actiegroep daarom uit de wandeltocht. Het jaar daarop spant de groep een kort geding aan tegen de organisatie, dat ze verliezen. De demonstranten lopen vanaf dat moment een alternatieve tocht.
Via Gladiola
De Vierdaagse krijgt in 1983 een eigen gladiool, de bloem van de wandeltocht die aan wandelaars van oudsher wordt uitgereikt. De intocht op de laatste dag wordt traditioneel gehouden op de Sint-Annastraat in Nijmegen. Die heet vanaf dat moment de Via Gladiola.
Bom
De politie ontdekt in 1984 onder een tribune een bom. De sfeer is gespannen als de politie onder luid gejuich van veel deelnemers een kraakpand op een hoek van de Via Gladiola (Sint-Annastraat) ontruimdt. Er is onder de wandelaars geen sympathie voor demonstranten en krakers.
Vriendschapsverdrag
Nijmegen heeft in 1987 een vriendschapsverdrag met de Russische stad Pskov gesloten. Daarom lopen in 1988 voor het eerst 8 Russische mannen en 2 Russische vrouwen mee. Ook een Oost-Duitser is van de partij. Hij mag na veel geritsel meedoen en verschijnt in Nijmegen met zegge en schrijve 15 West-Duitse marken in zijn zak. De man is dolenthousiast en bij thuiskomst schrijft hij zijn verhaal op en stuurt die naar een Oost-Duitse sportkrant. Die drukt er geen letter van af. Tijdens de volgende editie van de Vierdaagse wandelen zelfs 28 Russische militairen mee van de Hogeschool voor Infanterie-officieren uit Moskou.
Hartstichting
Uit onderzoek van de Nederlandse Hartstichting in 1993 blijkt dat de uitvallers van de onderzochte groep van mannen en vrouwen minder kilometers hebben getraind voor het evenement dan degenen die de eindstreep halen. Ongeveer de helft heeft darmklachten, hetgeen voor 6 van de 7 reden is voor opgave.
Het drama van 2006
De 90e Vierdaagse in 2006 duurt slechts 1 dag. Door de hitte raken veel wandelaars in de problemen en de hulpdiensten kunnen de vraag niet aan. 2 lopers overlijden en de wedstrijdleiding besluit het voor gezien te houden vanwege het aanhoudende warme weer. De draaiboeken en protocollen worden als gevolg van dit drama aangepast en verbeterd.
De 100ste
In de loop der jaren is de Nijmeegse Vierdaagse uitgegroeid tot een spektakel van wereldformaat, waarin deelnemers van tientallen landen hun opwachting maken. In 2016 staat dus de 100e op het programma. Dit jaar kan de 55 kilometer wederom gelopen worden. Voor ruim 1300 wandelaars is de Vierdaagse al begonnen: 1275 lopers uit alle provinciehoofdsteden zijn onderweg naar Nijmegen. Zo’n 85 Nederlandse, Deense, Zweedse en Noorse militairen zijn al ruim een week op weg naar Nijmegen. Zij zijn gestart in de Deense hoofdstad Kopenhagen en hebben allen 1 doel: op vrijdag 22 juli aankomen op de Via Gladiola, om daar hun welverdiende gladiolen en het vierdaagsekruis in ontvangst te nemen.
(Bron: Novio Magus, Huis van de Nijmeegse Geschiedenis, het boek De Wereld Wandelt van Mieke Klein-Visscher, Chris Bos, Wil Doctors van Leeuwen, Wim van der Laaken en Marcel Claassen.)