95 jaar de spannende avonturen van Kuifje

Op 10 januari 1929, in 2024 95 jaar geleden, verschijnt de 1e aflevering van de strip Kuifje. De avonturen van de getekende Belgische journalist, zijn hond en zijn vrienden zijn zeer succesvol en worden gepubliceerd in meerdere talen. In de loop der tijd is er ook kritiek ontstaan over het vermeende racistische karakter van sommige strips van Kuifje.

Kuifje is bedacht door de in 1907 geboren Belgische striptekenaar Georges Remi, wiens pseudoniem Hergé is. Als kind ontwikkelt hij zijn liefde voor tekenen. Al tijdens de Eerste Wereldoorlog tekent hij soldaten en militaire voertuigen. Bij de padvinders tekent hij illustraties voor het tijdschrift Le Boy-Scout Belge. Op zijn 18e wordt zijn 1e strip gepubliceerd over een wielrenner met pech. Hergé’s 1e personage is Totor de Meikever, een stripfiguur dat lijkt op Kuifje.

Kuifje in het land van de Sovjets

In 1927 gaat hij aan de slag als tekenaar bij Le Vingtième Siècle, dagblad voor francofoon, ultra-katholiek en anticommunistisch België. Op 10 januari verschijnt in de jeugdbijlage van de krant, Le Petit Vingtième, Tintin reporter du Petit Vingtième Siècle au Pays des Soviets. Een jaar later komt het album van Kuifje in het land van de Sovjets uit. Het verhaal is mede geïnspireerd door het anticommunistische boek van Joseph Douillet, getiteld Moskou sans voiles en heeft derhalve een anticommunistische boodschap. Hergé werkt dan nog niet met een scenario. Het verhaal ontstaat gedurende de periode dat het in Le Petit Vingtième wordt gepubliceerd.

In het verhaal reizen Kuifje en zijn hond Bobbie naar Moskou. Daar aangekomen, blijkt de socialistische heilstaat een illusie. Er komen auto-achtervolgingen in voor, alsmede treinbotsingen en spannende actiemiddelen, die Hergé later veel zal gebruiken.

Kuifje krijgt zijn kuif

In 1e instantie heeft Kuifje een ander uiterlijk dan in latere uitgaven. Hij heeft een ronder hoofd, een grotere neus en is dikker. En pas op 31 januari 1929 krijgt hij zijn beroemde kuif. Na 69 afleveringen verschijnt de laatste in Le Petit Vingtième, op 8 mei 1930. 2 weken voor het eind van het verhaal, plaatst de krant een oproep om Kuifje van het station van Brussel te verwelkomen van zijn reis uit de Sovjet-Unie. De padvinder Lucien Bemelmans reist per trein van Leuven naar Brussel verkleed als Kuifje. Daar wordt hij verwelkomd door een grote menigte en wordt hij in een cabriolet naar het hoofdkantoor van Le Petit Vingtième gereden.

Het 2e verhaal in de Kuifjereeks is Tin Tin au Congo, Kuifje in Afrika, dat in 1930 verschijnt. Kuifje en Bobbie reizen af naar het koloniale Belgisch Congo. Aan boord van het schip waarmee hij naar Congo reist, zit een verstekeling met wie hij het aan de stok krijgt. De verstekeling blijkt een handlanger van de Amerikaanse gangster Al Capone, die munt wil slaan uit de diamanthandel. Kuifje houdt dat tegen.

Ook voor dit verhaal wordt een promotiestunt bedacht. Op 9 juli 1931 komt Kuifje met tropenhelm, ditmaal gespeeld door de 14-jarige Henri Dendoncker, aan op het station in Brussel. Hij wordt verwelkomd door veel mensen.

Racistisch

In het verhaal wordt een karikatuur geschetst van de mensen en het leven in Congo. Er staan grappen en scenes in die racistisch overkomen. De bevolking wordt als achterlijk voorgesteld. Het verhaal is een overdrijving van hoe de Europeanen zich het leven in Afrika voorstellen. Ook schiet Kuifje in dit verhaal veel dieren dood. Later geeft Hergé toe dat hij het verhaal heeft geschreven in opdracht van zijn werkgever en dat hij geen onderzoek heeft gedaan naar het leven in de toenmalige Belgische kolonie.

Hergé heeft het verhaal herschreven voor een kleurenversie in de jaren 40. Hij verwijdert de scene waarin Kuifje een neushoorn doodt door het dier op te blazen met dynamiet. Ook de naam Belgisch Congo laat hij achterwege. De aardrijkskundeles die Kuifje geeft over België, verandert Hergé in een wiskundeles. Ondanks dat, vinden sommige mensen dat de strip racistisch is en wreed tegen dieren. In 2007 wil de in België wonende Congolees Bienvenu Mbutu Mondondo de strip laten verbieden, hetgeen niet lukt. De biograaf van Hergé, Michael Farr, die vaak met de tekenaar over deze strip van Kuifje heeft gesproken, zegt dat Hergé later spijt heeft betuigd over de wijze waarop hij de Congolezen heeft afgebeeld. Hij ontkent echter dat de strip racistisch is en stelt dat hij die heeft getekend in de tijdgeest van de jaren 30.

Kuifje in Amerika wordt in 1932 gepubliceerd. De stripheld gaat de strijd aan met de bende van Al Capone. Hij weet een groot deel van de bende uit te schakelen en hij krijgt met zijn hond zelfs een ticker-tapeparade, waarna hij naar Europa terugkeert. Ook dit keer maakt Hergé karikaturen van het land en de bevolking. De oorspronkelijke bewoners van Amerika worden afgeschilderd als goedaardig, maar naïef.

Hergé ontmoet Tchang-Tchong-jen

De 1e verhalen van Kuifje zijn feuilletons waarin de verwikkelingen elkaar opvolgen zonder duidelijke lijn. Ook wordt er een minimum aan geloofwaardigheid nagestreefd. Met De avonturen van Kuifje, Reporter in het Oosten (later omdoopt tot het album De sigaren van de farao) komt daar in 1932 verandering in. In het nummer van 8 maart 1934 van Le Petit Vingtième, kondigt de jonge reporter het vervolg aan van Kuifje in het Oosten, een album dat hem van Egypte over Saoedi-Arabië naar India brengt. Zijn reis zal hem naar Shanghai voeren. Een aalmoezenier van Chinese studenten in België waarschuwt Hergé voor stereotypen die vaak worden gebruikt voor Chinezen.

Hergé komt via de aalmoezenier in 1934 contact met de in België wonende Chinese kunstenaar Tchang-Tchong-jen. De 2 sluiten een vriendschap en werken samen aan Kuifje, Reporter in het Verre Oosten. Dit contact zorgt ervoor dat Hergé zich het belang beseft van een goed scenario en een rijke documentatie. Tchang geeft Hergé les in kalligrafie en leert hem over zijn vaderland. De Chinese opschriften in het verhaal zijn authentiek. Tchangs inbreng over Chinese artistieke tradities zal van grote invloedzijn op de Belgische striptekenaar. Hergé ontwikkelt de zogenaamde ‘klare lijn’, waardoor de lijnvoering almaar puurder wordt. Tchang komt als stripfiguur voor in De blauwe lotus, waarin hij Kuifjes gids is. Ook is hij een hoofdrolspeler in Kuifje in Tibet. In een brief die Kuifje in De Juwelen van Castafiore ontvangt, schrijft Tchang dat hij nu in Londen verblijft en dat alles goed met hem gaat.

Vaste personages

Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog komen nog enkele verhalen van Kuifje uit. Tot 23 oktober 1943 heet Kuifje ook in het Nederlands Tintin, zoals in andere landen. Vanaf dat moment gaat de stripheld in onze taal door het leven als Kuifje. Hergé werk tijdens de oorlog voor de Brusselse krant Le Soir, die wordt gecontroleerd door de Duitsers. Hij wordt na de oorlog gearresteerd, snel weer vrijgelaten en enige tijd op non-actief gesteld.

In september 1946 verschijnt het stripweekblad Kuifje. In het blad verschijnen vervolgstrips, waaronder De avonturen van Kuifje. Het blad houdt op te bestaan in 1992.

De avonturen van Kuifje kennen een aantal vaste personages. Bobbie is de hond van Kuifje. Hij is slim, trouw en een goede helper. Kapitein Haddock is een vloekende en drinkende zeebonk en is samen met Bobbie de vaste metgezel van Kuifje. Jansen en Janssen zijn 2 stuntelende detectives, die zich vaak verspreken. Ze zijn van elkaar te onderscheiden door de punten van hun snor: bij de één staan de punten omhoog, bij de ander staan ze naar beneden. De verstrooide en slechthorende professor Zonnebloem heeft veel uitvindingen op zijn naam staan. Hij loopt regelmatig met een slinger rond. Bianca Castafiore is een beroemde operazangeres en is de belangrijkste vrouwelijke figuur in de stripreeks.

Eén van de meest gelezen strips ter wereld

In 1961 wordt Kuifje een filmheld. De jonge Belg Jean-Pierre Talbot vertolkt hem op het witte doek in Kuifje en het geheim van het Gulden Vlies. Diezelfde acteur zal in 1964 ook de titelrol spelen in Kuifje en de blauwe sinaasappels. Tevens zijn er korte en lange tekenfilms geproduceerd op basis van de albums. In 2011 gaat de 3D-animatiefilm De avonturen van Kuifje: Het geheim van de eenhoorn in première, van de Amerikaanse regisseur Steven Spielberg. In de film zijn 3 verhalen van Kuifje bewerkt, namelijk De krab met de gulden scharen, Het geheim van de Eenhoorn en De schat van Scharlaken Rackham. De verhaallijnen van deze 3 albums zijn samengevoegd tot een nieuw verhaal.

Hergé tekent 24 albums van de stripheld Kuifje, tussen 1929 tot aan zijn dood in 1983. Kuifje en zijn schepper Hergé zijn helden in België. In 2009 wordt in het Belgische Louvain-la-Neuve de deuren geopend van het Hergé Museum, dat is gewijd aan Georges Remi en waarin de nadruk wordt gelegd op Kuifje. Van Kuifje en zijn vrienden is veel merchandising verschenen, zoals mokken, kussens, beeldjes en posters. Kuifje is in 115 talen vertaald. Er zijn meer dan 250 miljoen albums van de stripheld verkocht. Kuifje is daarmee één van de meest gelezen strips ter wereld. De blauwe Lotus wordt door de lezers van de Franse krant Le Monde verkozen tot één van de 100 belangrijkste boeken van de 20e eeuw. De strip behaalt de 18e plaats.

Menselijke kwaliteiten zonder menselijke fouten

Tot de bewonderaars van Hergé behoren de kunstenaars Roy Lichtenstein en Andy Warhol. Lichtenstein creëert het werk Tintin Reading, waarin Kuifje lezend wordt afgebeeld in een stoel met Bobbie aan zijn voeten en een schilderij van Matisse aan de muur. Hergé, verzamelaar van moderne kunst, is in het bezit van een aantal werken van Lichtenstein. Andy Warhol heeft eens gezegd: “Hergé heeft mijn werk net zo beïnvloed als Walt Disney. Hergé was meer dan een striptekenaar.” Hergé en Warhol hebben elkaar een aantal keren ontmoet. In 1979 creëert Warhol 4 portretten van de Belgische tekenaar.

Hergé heeft een stripheld gecreëerd met menselijke kwaliteiten, maar zonder menselijke fouten. Hij is een held met een goed hart. Kuifje behoudt door de jaren heen dezelfde leeftijd. Over zijn persoonlijkheid komen we echter weinig te weten. Misschien is dit een belangrijke reden voor het internationale succes van de spannende stripreeks: Kuifje belichaamt universele waarden, waarmee iedereen zich kan identificeren.

(Bron: Tintin.com, Viaverbia.be, Kuifje.jouwweb.nl, Rogallery.com, Openculture.com, VRT.be, Kuifje.nl, Hergegenootschap.nl, Theguardian.com, Wikipedia. Foto’s: ANP, Evrim.Funda / Shutterstock.com)