Paul Rem: ‘Troonswisseling in Luxemburg’

Vrijdag 3 oktober 2025 was het zo ver: groothertog Henri van Luxemburg deed afstand van de troon, en tegelijk werd zijn zoon Guillaume als de nieuwe groothertog geïnstalleerd. Luxemburg was er al maanden mee bezig. De draaiboeken van de troonsafstand van groothertogin Charlotte (1964), groothertog Jean (2000) lagen al weken op het bureau van elk lid van de groothertogelijke hofhouding en de nieuwe portretten van het jonge gezin van Guillaume en Stéphanie werden gemaakt.

Uitnodigingen

Uitnodigingen vielen op de deurmat van Paleis Noordeinde en er werd gehoor aan gegeven, want koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Amalia waren prominent aanwezig bij de plechtigheden. De abdicatie vond plaats in het groothertogelijk paleis en de beëdigingsceremonie van de nieuwe Groothertog in het Huis van Afgevaardigden, er vlak naast. En tot besluit een galadiner in het paleis, waarbij ook het echtpaar Macron aanschoof. Bijna nog nooit waren de diademen zo hoog.

Onkreukbare en turbulent

Na 25 jaar kwam er dus een einde aan de regering van de sympathieke en onkreukbare Henri en de op zijn minst wat turbulente Maria Teresa. Dat de erfgroothertog Guillaume (Frans voor Willem) heet, is voor ons Nederlanders best wel een beetje pikant. Want ooit hebben de Nederlandse ‘Willems’ op de Luxemburgse troon gezeten. En als koningin Wilhelmina als jongetje was geboren, dan was zij ook groothertogin van Luxemburg geweest.

Maar de wet bepaalde dat zodra de Oranje-Nassaus in mannelijke lijn uitstierven, de Luxemburgse troon zou overgaan op een andere tak van de Nassau-familie. En dat gebeurde op een gure winternacht op Paleis Het Loo, op 23 november 1890. Koning Willem III stierf, en zijn 3 zoons uit zijn eerste huwelijk waren al overleden. Alleen de 10-jarige Wilhelmina was er nog. Een meisje…

Waarom hoorde Luxemburg bij Nederland?

Maar waarom hoorde Luxemburg dan bij ons? In elk geval niet bij ‘ons Nederlanders’.  Luxemburg was namelijk privé bezit van de Oranjes. Zij bezaten eeuwenlang stamlanden in het huidige Duitsland. Vandaar het “van Duytschen bloet” in het Wilhelmus. Onder Napoleon ontvluchtten de Oranjes niet alleen ons land, maar ook werden al hun Duitse gebieden van ze afgenomen.

Na Napoleon keerde Willem I terug en werd hij koning van Nederland en van het huidige België. Het groothertogdom Luxemburg kreeg hij als hoofd van zijn familie, als compensatie voor de gebieden die zijn familie was kwijtgeraakt. Luxemburg hoorde dus niet bij het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden, maar was met de koningen van Nederland wèl verbonden in een ‘personele unie’ : Willem I werd koning der Nederlanden en ook nog eens groothertog van Luxemburg. En na hem Willem II en Willem III.

Slot Berg

Luxemburg was vooral geliefd bij koning Willem II. Deze romantische vorst was zeer gesteld op het schilderachtige landschap van zijn groothertogdom. Hij had een voorliefde voor de ruige middeleeuwen en hield van de middeleeuwse kasteelruïnes. Een enkele liet hij herstellen om het te bewonen: het imposante Slot Berg, dat ook na Henri’s troonsafstand de woning van hem en Maria Teresa zal blijven.

De Nassaus onder elkaar

Lang bleef het stil tussen de Oranje-Nassaus in Nederland en de Nassaus in Luxemburgs. Maar in begin juli 1930 is er een opvallend geval van toenadering, toen groothertogin Charlotte en haar man prins Felix een meerdaags bezoek brachten aan de Oranjes op Paleis Het Loo. Het groothertogelijk paar kwam per trein, prinses Juliana was ze met de auto tegemoet gereden en in Arnhem op de trein gestapt ter verwelkoming.

Inmiddels stond Apeldoorn al op z’n kop. Niet alleen stapten Charlotte, Felix en Juliana en hun gevolg uit voor de feestelijke stoet in open rijtuigen, later kwamen ook diplomaten en ministers vanuit Den Haag aan voor het grote galadiner. Paleis en park waren versierd met ‘Bengaals vuurwerk’. Alles verliep volgens plan. Ook al ging het om een officieel bezoek, het werd vooral gezien als een ‘familiebezoek’. Nassaus onder elkaar.

Als…

Ook al zal koning-Willem-Alexander de loop van de geschiedenis niet betreuren, misschien woonde hij de plechtigheden in Luxemburg met een dubbel gevoel bij. Als die ellendige wet nou maar niet had bestaan dat alleen prinsjes de Luxemburgse troon mogen plaatsnemen en géén prinsesjes, dan was hij misschien zelf wel koning-goothertog geweest…

Paul Rem is architectuur- en kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX.  Maak ook eens een stadswandeling langs de Nederlandse bouwkunst met Paul Rem. Lees hier al zijn columns.

(Foto: ANP)