Paul Rem: ‘Het is weer bal op Paleis Noordeinde!’

Het is traditie geworden: ook deze zomer worden Paleis Noordeinde en de Koninklijke Stallen voor bezoekers opengesteld. Een absolute ‘must see’, maar vergeet niet te reserveren, want zo’n 43.000 belangstellenden kunnen tot 3 augustus 2025 een kijkje nemen in het werkpaleis van de koning. En omdat de Koninklijke Verzamelingen hun 200-jarig bestaan vieren, worden bovendien enkele bijzondere stukken uit de rijke collectie van het Koninklijk Huis getoond.

Openstelling is bijzonder, maar wel logisch

Het is al weer enkele jaren dat de koning een deel van zijn werkpaleis openstelt. En het is beslist geen doodse wandeling door een leeg paleis. Natuurlijk blijven uit veiligheidsoverwegingen de privévertrekken, waaronder de werkkamer van het staatshoofd, afgesloten. Maar wat er wel te zien is, is spectaculair. Het gaat om een grote reeks representatieve zalen, die we alleen maar in de media te zien krijgen als er een opvallend evenement plaatsvindt. Dat de koning dit doet is bijzonder, maar wel logisch. In de landen om ons heen is het een langer voorkomend verschijnsel. Al jaar en dag kunnen belangstellenden in Brussel het paleis van de koning, het Koninklijk Paleis te Brussel, bezoeken, en in Laken de beroemde serres. Buckingham Palace heeft al decennia succes met de openstelling van de vleugel waarin de koninklijke kunstcollectie is ondergebracht.

Paleis Noordeinde heette vroeger het ‘Oude Hof’

Wat alleen al een reden zou zijn op te proberen Paleis Noordeinde te bezoeken, is een kijkje in de grote Balzaal. Dit is het hart van de oude, 17de-eeuwse kern van het paleis. Het paleis heette in de tijd toen de Oranjes stadhouders van de Republiek der Verenigde Nederlanden waren, nog het ‘Oude Hof’. Hier woonde op het einde van de stadhouderlijke periode de latere koning Willem I met zijn jonge gezin. Maar de Fransen stonden aan de grens en bijna 20 jaar lang waren de Oranje-Nassaus op de vlucht.

Maar het tij keerde en de Prins van Oranje keerde terug naar Den Haag. Zijn oude gezinswoning wees hij aan als zijn kantoor. Maar dan moest het paleis er wel een beetje koninklijker uitzien. De keizerlijke ‘empirestijl’ van de bij Waterloo verslagen Napoleon bleek heel geschikt om toe te passen in de kamers die Willem I zou vertrouwd waren. Jan de Greef, een kundig architect, opgeleid in Parijs en Rome en goed op de hoogte van de door Napoleon hoog vereerde bouwkunst van de klassieke oudheid, toog aan het werk. En dat deed hij zo goed, dat hij meteen de opdracht kreeg Paleis Soestdijk aan te pakken. In die tijd kreeg het oude Oranje-jachthuis koninklijke allure, met zijn kenmerkende gebogen vleugels met de zuilen. Het is alsof je voor een Italiaans landhuis staat…

De Grote Balzaal

Het hoogtepunt van die laat-empirestijl (de stijl van ná Napoleon) in Paleis Noordeinde is de Grote Balzaal. De architect veranderde de oude grote zaal in een modieus, zeer koninklijk geheel. De zaal kreeg een empire make over met een gestuukt cassetteplafond (alsof je in een Romeins badhuis zit!) en wanden met pilasters, ofwel, platte zuilen. De wandvlakken kregen een bekleding van ‘scagliola’, een marmer imitatie in stuc, dat door zijn bewerkelijkheid veel duurder is dan écht marmer. De panelen werden afgewisseld met enorme spiegels. Willem I had behoefte aan zo’n zaal. Hij was de zoon van een stadhouder, maar nu was hij gepromoveerd tot koning. En dat vroeg om koninklijk decorum. En hoewel het hof van Willem I niet bekend stond als zeer uitbundig, was de koning toch wel verplicht in de wintermaanden grote feesten te geven.

‘Netwerkborrel’

En dus gleed om de zoveel tijd een uitnodiging voor een bal in de bus van iedereen die er toe deed in het jonge koninkrijk: de leden van de hofhouding, de hoge heren van de overheid, de regering en het parlement en alle buitenlandse diplomaten en gezanten en hun dames. De heren in galakostuum of -uniform, de voor de dames waren lichte baltoiletten met korte mouwtjes en diep decolleté de verplichte kledingvoorschriften aan het hof. Er werd gedanst en er waren versnaperingen. Belangrijker dan het vorstelijk vermaak was misschien wel dat zo’n bal leek om wat nu een ‘netwerkborrel’ heet: onder het genot van een koel drankje en tussen een 2 dansjes door diplomatieke gesprekken voeren en internationale afspraken voorbereiden. De Grote Balzaal in Paleis Noordeinde wordt nog regelmatig gebruikt, voor feestelijke evenementen, symposia, concerten. Met af en toe een dynastieke gebeurtenis, zoals in 2001!de aankondiging van de verloving van Willem-Alexander en Máxima!

Paul Rem is architectuur- en kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX.  Maak ook eens een stadswandeling langs de Nederlandse bouwkunst met Paul Rem. Lees hier al zijn columns.

(Foto: De Grote Balzaal/ANP)