Victoriaans kerstwonderland tijdens het Deventer Dickens Festijn

De pittoreske binnenstad van Deventer lijkt één keer per jaar rechtstreeks te zijn voortgekomen uit een verhaal van Charles Dickens. Vlak voor Kerst vindt er het jaarlijkse Dickens Festijn plaats, een spektakel gebaseerd op de sfeer en personages uit de boeken van de bekende Engelse schrijver. Honderden vrijwilligers brengen onder anderen Scrooge, Marley, Tiny Tim, Uriah Heep en Oliver Twist tot leven tegen het decor van de tot een Engels 19e eeuws kersttafereel omgetoverde binnenstad van Deventer.

Het is op 16 en 17 december 2017 al weer voor de 27e keer dat het festijn wordt gehouden in de in 2018 1250 jaar oude Hanzestad Deventer. Het festijn is bedacht door Emmy Strik uit Deventer, die samen met haar man Jan de kleding en de styling van het Festijn verzorgt. Al jaren gaat zij met haar vader naar een Dickensian Christmas in Londen wanneer de directeur van de Deventer VVV haar begin jaren 90 vraagt iets te doen als de eerste koopzondagen worden gehouden. Dat groeit uit tot het Deventer Dickens Festijn, waar tegenwoordig zo’n 125.000 mensen op af komen.

’s Werelds mooiste Dickens Festijn

De prachtig gerestaureerde panden van het Deventer Bergkwartier vormen een schitterend decor voor het Dickens Festijn. Samen met zo’n 950 verklede figuranten, onder wie 300 bewoners en ondernemers, zorgt dit voor een sprookjesachtig geheel. Medewerkers van het Dickens Museum in Londen zijn eens op bezoek geweest tijdens het Dickens Festijn in Deventer. Ze noemen het het mooiste Dickens Festijn ter wereld!

Op het Dickens Festijn komen zoals gezegd de personages uit de boeken van Charles Dickens tot leven. Ook de Engelse koningin Victoria, naar wie het Victoriaanse tijdperk is vernoemd, is van de partij. De geur van punch en gepofte kastanjes, 80 kerstbomen en duizenden lichtjes versterken de kerstsfeer in het Bergkwartier. Verschillende koren zingen kerstliederen en toneelgezelschappen voeren verhalen van de Engelse schrijver op.

Charles Dickens Kabinet

Tevens bevindt zich in Deventer in de voormalige vrouwengevangenis sinds november 2016 het Charles Dickens Kabinet. In een permanente expositie wordt het leven en werk van Charles Dickens getoond aan de hand van de collectie van Emmy Strik. Er zijn talrijke boeken (waaronder een aantal eerste drukken), prenten, fraaie kostuums en beeldjes van Dickens personages te zien, alsmede een tafel gedekt met Dickens servies.

Sneeuw

Volgens Anjo de Bont van het Evenementenbureau VVV Deventer zou het romantisch zijn als het tijdens het Dickens Festijn zou sneeuwen. “We hebben 2 keer sneeuw gehad. Eén keer sneeuwde het zo hard en was het zo koud dat mensen van buiten Deventer weg bleven. Daardoor kwamen juist veel Deventenaren naar het Festijn. Die hebben normaal geen zin om soms meer dan een uur in de rij te staan om het Festijn in hun eigen stad te bezoeken.”

Bezoekers moeten dus rekening houden met een wachttijd van wel een uur. Anjo de Bont: “Daarom worden wachtenden in de rij vermaakt door acteurs in Dickensstijl. Zij heten de mensen welkom en de meeste wachtenden vinden het niet erg om in de rij te staan.”

Alternatieve kerstviering

Er heerst tegenwoordig een nostalgische hang naar vroeger. Toch is het Deventer Dickens Festijn volgens haar niet alleen een heimwee naar vergane tijden. “Het Festijn is meer dan een opleving van een verlangen naar het verleden. Het is voor de bewoners van het Bergkwartier tevens een alternatieve viering van het Kerstfeest.”

Naast de traditionele, jaarlijks terugkerende personages op het Dickens Festijn, probeert de organisatie elk jaar te vernieuwen. Daarom zal een dansgroep dit jaar Victoriaanse dansen uitvoeren.

Charles Dickens

Het Victoriaanse Engeland van Dickens is er één van grote tegenstellingen: van extreme rijkdom tot ellende en armoede. Als in 1824 zijn vader John Dickens wegens schulden de gevangenis in moet, verlaat Charles op 12-jarige leeftijd school om voor zijn familie de kost te verdienen. In een stinkende schoensmeerfabriek aan de Thames in Londen werkt hij 10 uur per dag voor 6 shilling in de week. Hij is één van de duizenden kinderen die kinderarbeid moet verrichten om zo de familie te helpen het hoofd boven water te houden. De jonge Charles verliest daar het geloof in volwassenen, die volgens hem kinderen moeten beschermen tegen misstanden, een thema in veel van zijn boeken.

Zijn vader ontvangt een erfenis en weet zo zijn schulden af te lossen, waardoor Charles terug naar school kan. Maar als hij 15 is, heerst er wederom armoede in het gezin Dickens en moet Charles opnieuw gaan werken. Via omwegen wordt hij journalist bij 2 belangrijke Londense kranten. In 1836 verschijnt zijn eerste boek. Het is het eerste van de vele succesvolle romans die de Engelsman zal schrijven. Bekende boeken van Dickens zijn David Copperfield, Oliver Twist, A Tale Of Two Cities, Great Expectations en natuurlijk A Christmas Carol, Een Kerstvertelling in het Nederlands.

A Christmas Carol, Een Kerstvertelling

Dickens schrijft A Christmas Carol in 1843 en geeft het uit in december van dat jaar. In het boek uit Dickens kritiek op de sociale misstanden en de erbarmelijke omstandigheden waaronder de lagere sociale klassen in die tijd leven. Hij creëert karikaturen in zijn werk: de personages zijn vaak óf heel goed óf heel slecht. In A Christmas Carol komt de ziekelijke maar zeer vriendelijke Tiny Tim voor. Hij blijft, ondanks zijn ziekte, vrolijk van karakter. Tiny Tim eindigt het verhaal met de legendarische woorden: “God bless us, every one!” (God zegene ons, iedereen).

Daar recht tegenover staat de gierige rijke vrek Ebenezer Scrooge, die alles wat niet met geld verdienen te maken heeft “bah! humbug!” (bah! onzin!) noemt. Alleen de geest van zijn overleden zakencompagnon kan hem op kerstavond veranderen door hem 3 kerstgeesten te tonen: het kerstverleden, het heden en de toekomst. Het toont Scrooge hoe mensen met weinig geld gelukkig kunnen zijn op de door Dickens zeer geromantiseerde kerstavond. Marley waarschuwt Scrooge zijn leven te veranderen, omdat hij anders na zijn dood een erger lot krijgt toebedeeld dan zijn overleden zakenpartner: die is namelijk veroordeeld tot het zweven over de aarde als boetedoening voor zijn egocentrische leven. Daarop transformeert Scrooge, net op tijd voor Kerstmis, in een vriendelijke, gulle, oude baas die iedereen Merry Christmas, vrolijk Kerstmis, toewenst. Het boek vindt gretig aftrek in Nederland en in andere landen van Europa. Ook in de VS wordt het boek populair.

Invloed op hedendaagse kerstviering

Volgens de Engelse geschiedkundige Ronald Hutton heeft A Christmas Carol een grote invloed op de wijze waarop wij in Europa en in de Verenigde Staten Kerst vieren: een opleving uit het midden van het Victoriaanse tijdperk van Kerst als een familiefeest van gulheid. Dickens was dol op Kerst. Als gevolg van het boek wenst iedereen elkaar met Kerst in de Engels sprekende landen een Merry Christmas toe, een vrolijk Kerstmis. En in de Engelse taal wordt iemand een Scrooge genoemd als hij een vrek is.

Victoriaanse Kerst

Kerst gaat in de 16e en 17e eeuw gepaard met grote hoeveelheden voedsel en drank en dus openbare dronkenschap.

Het familiefeest dat Kerst tegenwoordig is, hebben we niet alleen te danken aan Dickens, maar ook aan de mensen die leven tijdens de regeerperiode van de Engelse koningin Victoria. Zij, haar man Albert en hun gezin worden voor Kerst 1848 afgebeeld in The Illustrated London News. De prent toont de Koninklijke Familie rond de versierde kerstboom. De afbeelding van het geliefde jonge gezin zorgt ervoor dat overal in Engeland Kerst wordt gevierd zoals in het paleis. Daar hoort ook een kerstboom bij. Die wordt in Engeland geïntroduceerd door de in Duitsland geboren koningin Charlotte, echtgenote van koning George III.

Tijdens de viering is er geen plaats meer voor dronkenschap. Daarvoor komen spelletjes, het zingen van liedjes en het geven van geschenken. Voordien is het al gebruikelijk elkaar een cadeautje te schenken met nieuwjaar. Met de toenemende populariteit van Kerst in de 19e eeuw besluit men die traditie in het vervolg te houden op 25 december.

Men kent in Engeland al een Father Christmas in de 17e eeuw. Het is een figuur die past bij de wijze waarop men Kerst viert in die tijd: een vrolijke, drinkende schelm. In de Victoriaanse tijd verandert de wijze waarop Kerst wordt gevierd en past de Kerstman van voorheen niet meer in het gezinsfeest van de Victorianen.

‘Dickens-kerstman’

Dickens heeft een belangrijke bijdrage geleverd in de verandering van de drinkende, olijke Kerstman naar een ‘beschaafde’ Kerstman. Hij voert in A Christmas Carol de 3 kerstgeesten op. Met zijn ruige verschijning heeft de Geest van het huidige Kerstmis nog wat weg van de oude wijze waarop Kerst wordt gevierd. Maar met zijn boodschap, het waarderen van het gezinsleven en naastenliefde, slaat de ‘Dickens-Kerstman’ duidelijk een andere weg in.

Coca-Cola

Overigens is de Amerikaanse benaming voor de Kerstman, Santa Claus, een verbastering van het Nederlandse Sinterklaas.

De Amerikaanse tekenaar Haddon Sundblom krijgt van Coca-Cola begin jaren 30 van de vorige eeuw de opdracht voor het maken van tekeningen voor de kerstreclamecampagne van het cola-merk. Hij tekent de Kerstman, geïnspireerd op zijn dikke, bejaarde buurman, zoals wij die nu kennen: een gezette, vrolijke goedzak die gekleed gaat in de kleuren van Coca-Cola. In zekere zin is het dus de colafabrikant die qua uiterlijk het beeld vormt van de Kerstman van vandaag. Deze ‘Coca-Cola-Kerstman’ is zeker niet aanwezig op het Victoriaanse Dickens Festijn.

Deventer Dickens Festijn 2017

Wél aanwezig zijn de hoofd- en bij-personen uit de boeken van Charles Dickens. Er zijn weeskinderen, krantenjongens en –meisjes, kastanjeverkopers, schoorsteenvegers, gekken, zwervers en dronkenlappen, die allen zo lijken weggelopen uit de Victoriaanse tijd. Maar ook Victoriaanse kantoorklerken, oude en jonge vrijsters, Christmas Carol-zangers en deftige notabelen loop je op zaterdag 16 en zondag 17 december 2017 tussen 11:00 en 17:00 uur in het Bergkwartier in Deventer tegen het lijf.

Ook al ligt er sneeuw en is de temperatuur onder nul, op het Dickens Festijn in Deventer ontdooit zelfs de oude, gierige zeur Scrooge en komt zo in kerststemming: “Merry Christmas, vrolijk Kerstmis”.

Hallo Nederland besteedt in de uitzending van vrijdag 15 december 2017 aandacht aan het Dickens Festijn. U ziet Hallo Nederland elke werkdag om 18.30 uurop NPO 2.

Met vriendelijke dank aan Anjo de Bont van het Evenementenbureau VVV Deventer.

(Bron: dickensfestijn.nl, bookstellyouwhy.com, biography.com, myinnervictorian.nl, Wikipedia, ANP)