Vaarwel Nederland: de achterblijvers

Nederland: een land van komen en gaan. Vele duizenden landverhuizers vertrekken na de oorlog vanaf de Wilhelminakade in Rotterdam op weg naar een nieuwe wereld. Gezinnen, mannen, vrouwen, kinderen en ouderen. Gelukszoekers werden ze genoemd, die hopen op een betere toekomst in Canada, Nieuw-Zeeland of Australië. Het maakt Nederland tot een land van achterblijvers, want bijna iedereen iedereen kent wel iemand die de grote oversteek heeft gemaakt. Over deze achterblijvers gaat de laatste aflevering van dit seizoen van Vaarwel Nederland.

Iedereen die vertrekt laat veel achter. Een leeg huis, de vaste plek aan tafel, familie en vrienden. Welk gat hebben de duizenden landverhuizers geslagen in Nederland? En hoe was het eeuwige afscheid voor de mensen die in Nederland achterbleven?

Emigratiekoorts

Nederland raakt in de jaren 50 bevangen door de emigratiekoorts. De kranten staan er bol van en op honderden plekken in ons land zijn emigratiekantoren, die mensen met mooie verhalen lekker maken voor een leven overzee. Emigratie is ook het thema van de eerste naoorlogse Nederlandse speelfilm Sterren Stralen Overal, met daarin een piepjonge Edwin Rutten. Hij speelt de zoon van een Amsterdamse taxichauffeur die naar Australië wil. De film gaat onder grote belangstelling in première in Tuschinski en trekt maandenlang volle zalen.

Families verscheurd

Niet alleen families raken verscheurd door de massale emigratie. Straten, dorpen en scholen stromen leeg. De fanfare die opeens niet meer kan optreden, omdat de helft van de muzikanten is vertrokken. Of de dominee die met lede ogen een deel van zijn kerkgangers ziet gaan.

Deurne

Het Brabantse dorp Deurne, is een van die plekken waar honderden gezinnen na de oorlog zijn vertrokken. Pieter Koolen en Jan Bekkers van de lokale historische kring proberen zoveel mogelijk van deze emigratiegeschiedenis in kaart te brengen. Pieter Koolen: ”Voor de sportclub en de kerk was het ingrijpend dat er heel veel grote gezinnen zijn weggegaan.”

Verstoppen

Mien de Waal uit Landsmeer groeit op in een groot gezin met 14 kinderen. Haar ouders hebben een klompenmakerij en het is geen vetpot thuis. Daarom raken ook zij net als veel andere gezinnen in Nederland, na de oorlog in de ban van emigratie. In 1952 emigreren de ouders van Mien de Waal met 10 kinderen naar Canada. Dochter Mien wil niet weg uit Nederland en daarom besluit ze zich vlak voor vertrek de verstoppen. Het gezin vertrekt naar Canada en Mien blijft alleen achter in Amsterdam: “Het ergste is dat je vreugde en verdriet niet met elkaar kunt delen.”

Een achterblijver kiest er niet voor

Ook het grootste gedeelte van de familie van Marli Huijer is in 1950 naar Canada geëmigreerd. Omdat haar vader studeert en ook al verloofd is, blijft hij alleen in Nederland achter. Om een stem te geven aan het zwijgende verdriet van haar vader schreef Marli Huijer vanuit haar persoonlijke ervaringen een boek over het fenomeen ‘achterblijven’. Want als ook haar 2 broers Nederland verlaten, ziet ze aan haar moeder hoeveel pijn het doet: “De achterblijver heeft er niet voor gekozen om achter te blijven, het is iets wat je overkomt. Degene die vertrekt is de avonturier.”

Een streep door de emigratie

Riek Loverbosch had misschien helemaal niet meer in Nederland gewoond, als het plan van haar vader om te emigreren was doorgegaan. Aangestoken door enthousiaste brieven en verhalen van andere emigranten wil hij met zijn gezin weg uit Nederland. Vader bereidt de emigratie goed voor. Hij zoekt een baan in Nieuw Zeeland, is druk met de verkoop van de boerderij en de kinderen gaan allemaal op Engelse les. De dag van vertrek komt dichterbij. Moeder is nog even naar het dorp om naar de kapper te gaan. Riek en vader pakken thuis de laatste spullen in. Maar dan krijgt vader een groot ongeluk, dat een streep zet door de emigratie van het gezin.

Aflevering 4 van Vaarwel Nederland is te zien op dinsdag 2 juni 2020 om 20.25 uur op NPO 2.