Herinneringen aan Rusland

Lezend in het prachtige Het brilletje van Tsjechov van Michel Krielaars duiken herinneringen op aan een reis die we met de kinderen gemaakt hebben door toen nog communistisch Rusland. Een wel eens vergeten onderdeel van reizen is dat de reis nooit ophoudt, maar na thuiskomst doorgaat in de herinnering.

Op zoek naar het graf van Boris Pasternak

Zo loop ik weer met vrouw en kinderen over een begraafplaats in Peridelkunoi, zoekend naar het graf van Boris Pasternak. Dat is verboden en dat is me vanmorgen verteld door een mevrouw in het toeristenbureau van de staat, Intourist genaamd. Dat gesprek gaat als volgt:

Ik: “In het Westen wordt verteld dat het verboden is zonder toestemming verder dan 20 kilometer buiten Moskou te reizen, dat kan toch niet waar zijn?”
Mevrouw: “Dat is voor uw veiligheid.”
Ik: “Dat is toch een kapitalistische leugen, uw land is toch het vrijste land op aarde?”
Mevrouw (zenuwachtig): “Dat is het inderdaad.”
Ik: “Dan is dat dus een smerige kapitalistische leugen.”
Mevrouw heeft het heel moeilijk, maar herhaalt dat het voor mijn bestwil is.
Ik begrijp dat ik nog iets moet verzinnen en zeg “Ik denk dat u vroeger actrice bent geweest.”
Haar ijdelheid is gestreeld en wat antwoordt ze: “I don’t know but you can go.”

Nur für gruppen

Al eerder heb ik ervaren dat persoonlijk verantwoordelijkheid nemen na een halve eeuw communisme zelden voorkomt. Zo komen we op een ochtend de ontbijtzaal van een hotel binnen en krijgen te horen dat het “nur für gruppen” is. Wij met de 3 kinderen naar buiten en als we na terugkeer zeggen dat we de “Holländische Gruppe” zijn mogen we aan dezelfde tafel plaats nemen.

Persona non grata

Terug naar Peridelkunoi, zoekend naar het graf van Pasternak. Na geruime tijd willen we teleurgesteld weglopen als we een man en een vrouw zien die met een plastic tas op weg zijn naar het graf van… Boris Pasternak. Ze spreken een beetje Duits en vertellen dat ze Boris’ graf elke maand schoon maken. Dat is een dappere daad, want Pasternak is ‘persona non grata’ en zijn graf reinigen kan dus verkeerd worden uitgelegd. De vrouw vertelt dat ze Helena Tsjoekowskaja heet en dan gaat bij mij een licht op want ik heb een boek van haar moeder Lydia Tsoekowskaja gelezen, een dissidente schrijfster die in het Nederlands vertaald is. (Duik in de Diepte en Het verlaten huis.) Helena vertelt dat haar grootvader een beroemd kinderboek heeft geschreven dat ieder Russisch kind kent, zo ook Stalin, en dat haar moeder het aan dat boek te danken heeft dat ze niet naar de Goelag is verbannen.

Onvergetelijke middag

Dankbaar knikken wij als ze ons uitnodigt mee te gaan naar een datsja, als we het tenminste leuk vinden schrijvers te ontmoeten. Enkele minuten later zitten we aan een lange tafel, omringd door schrijvers, die de één in het Frans, een ander in het Duits ons als oude vrienden welkom heten. Op tafel staan flessen wijn en de onvermijdelijke wodka en ieder heeft wat te eten meegenomen, variërend van en homp kaas, een stuk worst, eieren en potten vol augurken. Het wordt een onvergetelijke middag waarvan ik me nog goed herinner hoe naïef ze ons vinden, omdat wij geen idee hebben wat de ware betekenis is van het woord Vrijheid. “Solzjenitsyn zal nooit meer een goed boek schrijven. Een Rus kan niet schrijven zonder Russische aarde,” zegt een man- en hij heeft helaas gelijk gekregen. Het communisme heeft geen stand gehouden, denkende aan die middag vol dwingende verhalen over vurig verlangen naar vrijheid vraag ik me weemoedig af wat die mannen en vrouwen van het huidige Rusland zullen vinden.